Στο άκουσμα του όρου «παγκοσμιοποίηση», δύσκολα κανείς φέρνει στο μυαλό του τα μεταλλικά «κουτιά» μεταφοράς φορτίου – γνωστά και ως containers. Η ιδέα αυτή φαίνεται απλή και δεδομένη σήμερα, αλλά έφερε επανάσταση στη ναυτιλιακή βιομηχανία και, κατ’ επέκταση, στην παγκόσμια αλυσίδα εφοδιασμού. Υπολογίζεται πως το 90 τοις εκατό όλου του παγκόσμιου εμπορίου σήμερα πραγματοποιείται δια θαλάσσης, με τα μεγαλύτερα φορτηγά πλοία να μεταφέρουν μέχρι 10.000 εμπορευματοκιβώτια, κερδίζοντας έως και 4 εκατομμύρια δολάρια σε έξοδα μεταφοράς (BBC, 2017).
Πριν από εξήντα χρόνια, η μεταφορά αγαθών παγκοσμίως ήταν μία διαδικασία δαπανηρή, ριψοκίνδυνη και εξαιρετικά χρονοβόρα. Το ποσοστό απωλειών του φορτίου κατά τη διάρκεια του ταξιδιού ήταν υψηλό. Παράλληλα, στα μεγάλα λιμάνια υπήρχε πληθώρα –ακόμα και θανατηφόρων– ατυχημάτων κατά τη φόρτωση και την εκφόρτωση των αγαθών, ενώ τα ταξίδια διαρκούσαν τουλάχιστον τρεις μήνες (Harford, 2017).
Το 1955, λοιπόν, ο πρώην ιδιοκτήτης εταιρίας μεταφορών Malcom McLean συνεργάστηκε με τον μηχανικό Keith Tantlinger, με σκοπό την ανάπτυξη του εμπορευματοκιβωτίου όπως το γνωρίζουμε σήμερα. Η πρόκληση ήταν να σχεδιαστεί ένα εμπορευματοκιβώτιο που θα μπορούσε να φορτωθεί αποτελεσματικά σε πλοία, και θα άντεχε στα μεγάλα θαλάσσια ταξίδια. Το αποτέλεσμα ήταν ένα μεταλλικό κουτί με ύψος 8 ft (2,4 m), πλάτος 8 ft (2,4 m) και μήκος 10 ft (3,0 m). Σε κάθε μία από τις τέσσερις γωνίες ενσωματώθηκαν μηχανισμοί περιστροφής, επιτρέποντάς τού την εύκολη ανύψωση με γερανούς. Την πατέντα αυτή κατοχύρωσαν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας (World Shipping Council, 2018).
Αλλά η εφεύρεση του κουτιού ήταν το εύκολο κομμάτι, καθώς η ιδέα του εμπορευματοκιβωτίου είχε ήδη δοκιμαστεί με διάφορες μορφές μέσα στις δεκαετίες. Η πραγματική πρόκληση ήταν η υπέρβαση των κοινωνικών εμποδίων, αφού οι εταιρείες φορτηγών, οι ναυτιλιακές εταιρείες και τα λιμάνια δεν μπορούσαν να συμφωνήσουν σε ένα τυποποιημένο μέγεθος. Στο σημείο αυτό φάνηκαν χρήσιμες οι επιχειρηματικές αποφάσεις του McLean. Συγκεκριμένα, κατείχε τις δεξιότητες που χρειαζόταν για την ανάληψη κινδύνων και την άσκηση πιέσεων, με σκοπό την επιθυμητή αλλαγή. Συνεπώς, μπορεί να θεωρηθεί επάξια εφευρέτης του σύγχρονου συστήματος μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων (Harford, 2017).
Παράλληλα, χάρη στο έργο του Διεθνούς Οργανισμού Τυποποίησης (ISO) από το 1961, τα μεγέθη των εμπορευματοκιβωτίων είναι διεθνώς τυποποιημένα, έτσι ώστε να μπορούν κυριολεκτικά να στοιβάζονται πιο αποτελεσματικά το ένα πάνω στο άλλο. Περαιτέρω, τα τρένα, τα φορτηγά και οι γερανοί των λιμανιών κατασκευάζονται με ειδικές προδιαγραφές, για να μπορούν να εξυπηρετούν τις ανάγκες των container ενιαίου μεγέθους. Αυτή η τυποποίηση ισχύει τώρα σε ολόκληρο τον κλάδο, και έχει τεράστια σημασία για την ασφάλεια και τη σταθερότητα τόσο των εμπορευματοκιβωτίων, όσο και των μέσων μεταφοράς αυτών (World Shipping Council, 2018).
Κατά συνέπεια, τα εμπορευματοκιβώτια απλοποιούν και κάνουν πιο οικονομική τη διαδικασία της φόρτωσης, ενώ οι μεταφορείς δεν χρειάζεται πλέον να αντιμετωπίζουν φορτία με περίεργα μεγέθη. Ταυτόχρονα, κατέστη εφικτή και η συνδυασμένη μεταφορά προϊόντων από ξηρά σε θάλασσα και αντίστροφα, χωρίς το φορτίο να αποσυσκευαστεί. Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, το παγκόσμιο εμπόριο εμπορευμάτων καταλάμβανε λιγότερο από το 20% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος (ΑΕΠ), ενώ τώρα είναι περίπου το 50% (Harford, 2017). Γεννάται, ωστόσο, το ερώτημα αν η μεγάλη αυτή αύξηση οφείλεται αποκλειστικά στη χρήση των εμπορευματοκιβωτίων, ή στις καλύτερες εμπορικές σχέσεις που ανέπτυξαν μεταξύ τους τα κράτη τις τελευταίες δεκαετίες.
Απάντηση στο ερώτημα αυτό δίνει η ακαδημαϊκή έρευνα των Daniel Bernhofen, Zouheir El-Sahli και Richard Kneller (“Estimating the Effects of the Container Revolution on World Trade”, 2013). Η έρευνα αφορούσε σε 157 χώρες από το 1962 έως το 1990. Εντοπίσθηκε το χρονικό σημείο όπου κάθε χώρα άρχισε να χρησιμοποιεί εμπορευματοκιβώτια -μέσω πλοίων ή σιδηροδρόμων και οδικών δικτύων- και, στη συνέχεια, μελετήθηκαν οι επιπτώσεις αυτών στο εμπόριο. Τα αποτελέσματα είναι εντυπωσιακά. Σε ένα σύνολο 22 βιομηχανικών χωρών, η υιοθέτηση εμπορευματοκιβωτίων εξηγεί την αύξηση κατά 320% των διμερών συναλλαγών κατά τα πρώτα πέντε έτη, και κατά 790% σε διάστημα 20 ετών. Συγκριτικά, μία απλή διμερής συμφωνία ελεύθερων συναλλαγών αυξάνει το εμπόριο μόλις κατά 45% σε διάστημα 20 ετών (Lariviere, 2013).
Η ευρύτατη διάδοση των εμπορευματοκιβωτίων έκανε την παγκοσμιοποίηση πραγματικότητα, ελαχιστοποιώντας τα κόστη μεταφοράς. Οι ναυτιλιακές εταιρίες διαπίστωσαν από νωρίς ότι η χωρητικότητα των πλοίων είναι αντιστρόφως ανάλογη με το κόστος μεταφοράς. Αυτό οδήγησε στην κατασκευή μεγαλύτερων container -πάντα τυποποιημένων- και, κατ’ επέκταση, την ναυπήγηση μεγαλύτερων φορτηγών πλοίων. Η χωρητικότητα αυτών αυξήθηκε απότομα την τελευταία πενταετία, και είναι υπερδιπλάσια σε σχέση με αυτή του 2000. Η επιδίωξη μίας ακόμα μεγαλύτερης αύξησης μεγέθους, όμως, θεωρείται μη οικονομικά αποδοτική, καθώς θα επιβάρυνε σημαντικά τα λιμάνια, με αποτέλεσμα να αντισταθμιστούν τα πλεονεκτήματα της μετακίνησης φορτίου με ολοένα μεγαλύτερα σκάφη (Wright, 2016).
Αξίζει να σημειωθεί ότι το κόστος μεταφοράς, από την Ασία στην Ευρώπη, ενός ποδηλάτου ανέρχεται μόλις στα $10, ενός κιλού καφέ στα $0,15 και ενός κουτιού μπύρας στα $0,01 (BBC, 2017). Χωρίς τα εμπορευματοκιβώτια, η Κίνα δεν θα θεωρούνταν το «εργοστάσιο του κόσμου». Είναι εκπληκτικό το γεγονός πως μια απλή καινοτομία στη διαδικασία μεταφοράς μπορεί να έχει τόσο δραματικό αντίκτυπο στις αλυσίδες εφοδιασμού, αλλά και οικονομίες ολόκληρων χωρών. Τα εμπορευματοκιβώτια είναι το λαμπρό παράδειγμα που αποδεικνύει πως οι πιο απλές ιδέες είναι τελικά και οι πιο ιδιοφυείς.
- BBC. (2017). Shipping: The lifeblood of global trade. http://www.bbc.com/news/av/business-40005157/shipping-the-lifeblood-of-global-trade
- Harford, Τ. (2017). The simple steel box that transformed global trade. http://www.bbc.com/news/business-38305512
- World Shipping Council. (2018). Containers. http://www.worldshipping.org/about-the-industry/containers
- Lariviere, Μ. (2013). Shipping containers and the growth of global trade. https://operationsroom.wordpress.com/2013/05/30/shipping-containers-and-the-growth-of-global-trade/
Wright, R. (2016). Shipping’s size obsession could be ending, study finds.https://www.ft.com/content/255d9394-e47a-11e5-a09b-1f8b0d268c39
WRITTEN BY ΦΩΤΕΙΝΗ ΣΤΕΛΛΑΚΗ
Πηγή: powerpolitics.eu
