Του Δρ. Π. Τζεφέρη
Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια προσπάθεια συμπλήρωσης και επικαιριοποίησης του καταλόγου της Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας, σύμφωνα με το άρθρο 12 της Σύμβασης Unesco για την Άυλη Πολιτιστική Κληρονομιά (2003).
Αρκετά στοιχεία της πολιτιστικής μας κληρονομιάς (39 συνολικά) έχουν ενταχθεί τόσο στον ελληνικό κατάλογο όσο και στον κατάλογο της Unesco πχ. το Ρεμπέτικο, ο Καραγκιόζης, η Μεσογειακή Διατροφή κ.α.
Ελπιδοφόρο για τον τομέα των έργων της πέτρας και του μαρμάρου καθώς και όλης της συνακόλουθης πολιτιστικής παράδοσης της αρχιτεκτονικής και της γλυπτικής τέχνης, είναι ότι ήδη στον κατάλογο αυτόν συμπεριλαμβάνονται: H Λιθοξοϊκή Οικοδομική τέχνη των Μεταξάδων Εβρου, η τέχνη της πέτρας των Λαγκαδίων Αρκαδίας, η τέχνη της ξερολιθιάς αλλά και η Τηνιακή Μαρμαροτεχνία. Εννοείται ότι θα μπορούσαν -κατά την άποψή μας- να έχουν ενταχθεί και αρκετά άλλα που διαθέτουν ήδη τεκμηριωμένα στοιχεία, σε διαχρονικό επίπεδο, όπως πχ. ο Μανιάτικος λίθος και ο Πολιτισμός του.
Αλλά, για την ώρα, ας δούμε σε γενικές γραμμές αυτά τα πολιτιστικά στοιχεία που έχουν ήδη ενταχθεί:
Η τέχνη της κατασκευής κτισμάτων με λίθους χωρίς κανένα συνδετικό υλικό.Με τον όρο «τέχνη της ξερολιθιάς» εννοούμε την κατασκευή κτισμάτων με λίθους χωρίς κανένα συνδετικό υλικό (“εν ξηρώ”). Οι ξερολιθικές κατασκευές, είναι άλλοτε έντονα ορατές, όπως εκτεταμένα εντυπωσιακά σύνολα ταρατσωτών καλλιεργειών, και άλλοτε διακριτικές και ταπεινές, όπως τα κτίσματα γεωργοκτηνοτροφικής χρήσης. Ωστόσο, είναι πάντα καλαίσθητες και φιλικές προς το περιβάλλον.
Η Τέχνη της Ξερολιθιάς εγγράφηκε στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς το 2015 και στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας (UNESCO, 2003) το 2018.
B) Η Παραδοσιακή Τέχνη της Πέτρας στα Λαγκάδια Αρκαδίας (2017)
Η Παραδοσιακή Τέχνη της Πέτρας στα Λαγκάδια Αρκαδίας είναι η πρακτική γνώση για την εξασφάλιση και επεξεργασία των πρώτων υλών (πέτρα, χώμα κτλ.) και τη δημιουργία κατασκευών (κτηρίων, γεφυριών, μαντρών κ.ά.), όπως διαμορφώθηκε κυρίως κατά τον 18ο και 19ο αιώνα στην περιοχή των Λαγκαδίων Αρκαδίας.
Οι Λαγκαδινοί μάστορες της πέτρας έχουν αφήσει διάσπαρτα τα υλικά ίχνη της εργασίας τους στον πελοποννησιακό χώρο. Πρόκειται για τα άλλοτε επιβλητικά και άλλοτε ταπεινά έργα της τέχνης τους, από τα σπουδαία κτήρια έως τα ταπεινότερα έργα διαμόρφωσης του χώρου, οικισμένου και μη, που αποτυπώνουν την κατασκευαστική γνώση σε όλες τις εκφάνσεις της. Μάρτυρες της άλλοτε ακμάζουσας τέχνης εκτός από τα κάθε είδους κτίσματα και λίθινες κατασκευές, είναι και οι τοπικές προφορικές παραδόσεις, που αποτελούν ένα αρχείο συλλογικής μνήμης για την τέχνη της πέτρας και την πολυποίκιλη σημασία της στις τοπικές κοινωνίες και πολιτισμούς. Σημαντικό μέρος της τέχνης ως άυλης κληρονομιάς είναι η τοπική υπερηφάνεια όσων κατάγονται από τα Λαγκάδια, τόσο για τις ιδιαίτερες δεξιότητες και τη φήμη των μαστόρων που γέννησε ο τόπος τους όσο και για τα έργα της τέχνης τους, πολλά από τα οποία δεσπόζουν ακόμα αγέρωχα στη μοραΐτικη γη.Μέσω της άσκησης της τέχνης αναστηλώνονται και συντηρούνται μνημεία, όπως εκκλησίες, μοναστήρια, σχολεία, γεφύρια, παλιά αρχοντικά, κτήρια προβιομηχανικής τεχνολογίας (μύλοι, λιοτρίβια, δεξαμενές κτλ.), αναλημματικοί τοίχοι για στήριξη μονοπατιών, καλλιεργήσιμων εδαφών κ.ά., ερειπωμένες ή πεπαλαιωμένες κατοικίες. Επίσης, οικοδομούνται νέα κτήρια τα οποία δεν αλλοιώνουν τη φυσιογνωμία των παραδοσιακών οικισμών στους οποίους είναι ενταγμένα.
Τα Λαγκάδια Αρκαδίας είναι μία από τις τρεις-τέσσερις εστίες της παραδοσιακής τέχνης στον ελληνικό χώρο. Άλλες εστίες εντοπίζονται τόσο στην ενδοχώρα, π.χ. στην Ήπειρο (Μαστοροχώρια) και τη Δυτική Μακεδονία (Πεντάλοφος), όσο και στα νησιά των Κυκλάδων (π.χ. Ανάφη, Νάξος, Σαντορίνη, Τήνος κ.ά.).
Γ) Η λιθοξοϊκή τέχνη των Μεταξάδων Έβρου (2019)
Με βυζαντινές ήδη καταβολές, συστηματοποιήθηκε κατά την όψιμη Βενετοκρατία (17ος αι.). Μεταβιβάζεται μέσω εμπειρικής μαθητείας και έχει ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά.
Οι Τηνιακοί μαρμαρογλύπτες εργάζονται σε όλη την Ελλάδα και εκτός αυτής, παράδοση που οδήγησε στην ανάδειξη κορυφαίων νεοελλήνων γλυπτών.
H Τηνιακή Μαρμαροτεχνία εγγράφηκε: στο Εθνικό Ευρετήριο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ελλάδας το 2013. Επίσης στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ανθρωπότητας της UNESCO ( Representative List of Intangible Cultural Heritage of Humanity ) το 2015.