Την αναλυτική παρουσίαση και περιγραφή του αντικειμένου, προσέθεσε η UNESCO, σχετικά με την Τηνιακή Μαρμαροτεχνία, έπειτα από την απόφαση συμπερίληψης της τέχνης, στον κατάλογο μνημείων Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς (ΑΠΚ).
Ήδη από τον Δεκέμβριο του 2015, η UNESCO ανακοίνωση την ένταξη της τέχνης της Τηνιακής Μαρμαροτεχνίας, στον Αντιπροσωπευτικό Κατάλογο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, που έχει καταρτίσει, με την μαρμαρογλυπτική της Τήνου, να αποτελεί το τρίτο ελληνικό στοιχείο άυλης πολιτιστικής κληρονομιάς, που καταγράφεται στον κατάλογο του Οργανισμού.
Με τον τρόπο αυτό, αποκτά επισήμως και διεθνώς, την αναγνώριση, που του αξίζει, η λαϊκή τέχνη των Τηνίων, η οποία έχει «γεννήσει» κάποια από τα σημαντικότερα έργα μαρμαρογλυπτικής, στην Ελλάδα και στον κόσμο.
Μέσω της ένταξης στον αντιπροσωπευτικό κατάλογο ΑΠΚ της UNESCO, πρόκειται να αναδειχθούν και να διασωθούν στο χρόνο, οι αφηγήσεις, διά στόματος ντόπιων μαστόρων, οι πρακτικές, που χρησιμοποιήθηκαν στη μαρμαροτεχνία στο πέρασμα των αιώνων, οι εθιμικές παραδόσεις, καθώς επίσης και τα έργα των καλλιτεχνών, που πέρασαν από την «κοιτίδα» της τέχνης του μαρμάρου.
Ταυτότητα και πεδίο του στοιχείου ΑΠΚ
Σύμφωνα με τα όσα αναφέρει η UNESCO για την Τήνο και τη μαρμαρογλυπτική, ως ταυτότητα του στοιχείου, ορίζει την «κατασκευή ενός αντικειμένου, αυτοτελούς ή σύνθετου, από μάρμαρο (εξόρυξη της πρώτης ύλης, αρχική επεξεργασία, σχεδίαση, μορφοποίηση, διακόσμηση, τοποθέτηση) και οι συναφείς κοινωνικές και οικονομικές παράμετροι (εργαστήρια και εργαλειακός εξοπλισμός, μαθητεία, πελατεία, προϊόντα, νοοτροπίες)».
Όσον αφορά στο πεδίο Άυλης Πολιτιστικής Κληρονομιάς, ο Οργανισμός των Ηνωμένων Εθνών, συγκαταλέγει τα εξής:
• Προφορικές παραδόσεις και εκφράσεις: Εξειδικευμένη ορολογία για εργαλεία, τεχνικές και εθιμικές πρακτικές, αφενός, και παροιμίες, παραδόσεις και ανεκδοτολογικά περιστατικά, αφετέρου, εντάσσονται στην προφορική παράδοση. Τα πρώτα λειτουργούν τεχνογνωστικά, μεταδίδοντας τις τεχνικές γνώσεις, και τα δεύτερα παιδευτικά, μεταδίδοντας κοινωνικές συμπεριφορές και νοοτροπίες. Τα μοτίβα (κυπαρίσια, καράβια κ.ά.), που αποτυπώνουν οι τεχνίτες στα έργα τους, εμπνέονται από προφορικές παραδόσεις και επιλέγονται ανάλογα προς τη χρήση.
• Κοινωνικές πρακτικές-τελετουργίες-εορταστικές εκδηλώσεις: Τελετουργικές και εορταστικές πρακτικές ακολουθούνται σε συγκεκριμένες περιπτώσεις, όπως στη διάνοιξη ενός λατομείου, στη μετάβαση από το στάδιο της μαθητείας στη βαθμίδα του μάστορη, στη γιορτή του προστάτη αγίου των μαρμαράδων (Άγιος Χαράλαμπος) κ.α.
• Γνώσεις και πρακτικές που αφορούν τη φύση και το σύμπαν: Λατόμοι και μαρμαράδες κατέχουν εμπειρικές αλλά ακριβείς γεωλογικές γνώσεις για τη σύσταση και τη δομή των μαρμαροφόρων στρωμάτων, τις ιδιότητες και τα είδη των μαρμάρων, τη διεύθυνση των νερών τους, τη σχιστότητα κ.λπ. Γνωρίζουν επίσης, στοιχεία της μηχανικής συμπεριφοράς και της παθολογίας του υλικού.
• Τεχνογνωσία που συνδέεται με την παραδοσιακή χειροτεχνία: Οι εξειδικευμένες τεχνικές (και οι κοινωνικοοικονομικές πρακτικές που συνάπτονται με αυτές) μεταδίδονται εμπειρικά και προφορικά από τον μάστορη στον μαθητευόμενο και μεταφέρονται από γενιά σε γενιά. Είναι όμοιες με τις αντίστοιχες αρχαιοελληνικές και απλοποιούνται ή γίνονται συνθετότερες κατά εποχές, ανάλογα με τις εκάστοτε συνθήκες. Σταδιακά ενσωματώνουν καινοτομίες, αφενός τεχνογνωστικές (εξόρυξη με φουρνέλο, «ιταλικές» σφήνες, συρματοκοπή κ.λπ.) και αφετέρου μορφολογικές (μπαρόκ, νεοκλασικό, νεοβυζαντινό).
Ιστορική αναφορά στην ανάπτυξη της μαρμαρογλυπτικής
Όπως αναφέρεται, η τέχνη της εξόρυξης και της επεξεργασίας του μαρμάρου στην Τήνο, με βυζαντινές ήδη καταβολές, συστηματοποιήθηκε κατά την όψιμη Βενετοκρατία (17ος αι.), ενώ μεταβιβάζεται μέσω εμπειρικής μαθητείας και έχει ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά. Οι Τηνιακοί μαρμαρογλύπτες εργάζονται σε όλη την Ελλάδα και εκτός αυτής, παράδοση που οδήγησε στην ανάδειξη κορυφαίων νεοελλήνων γλυπτών.
Οι χώροι που συνδέονται άρρηκτα με την τηνιακή μαρμαρογλυπτική και περιλαμβάνονται στο πεδίο της ΑΠΚ, είναι τα λατομεία, τα σχιστήρια, οι φορτωτήρες (προβλήτες φόρτωσης), τα εργαστήρια, η Σχολή Καλών Τεχνών Πανόρμου Τήνου, το Μουσείο Μαρμαροτεχνίας στον Πύργο Τήνου, και τα λοιπά μουσεία και εκθέσεις.
Αναλυτικότερα, ο Οργανισμός προχωρά στην παρουσίαση της ιστορικής καταβολής και της ανάπτυξης της μαρμαροτεχνίας στο νησί της Τήνου.
«Το μάρμαρο είναι υλικό συνδεδεμένο με την ελληνική ιστορία, ήδη από τον κυκλαδικό πολιτισμό της 3ης π.Χ. χιλιετίας. Στον ίδιο γεωγραφικό χώρο, η νεότερη μαρμαρογλυπτκή σημείωσε αξιόλογη ανάπτυξη, με σημαντικότερο κέντρο την Τήνο (ήδη από τον 17ο αιώνα). Στα Έξω Μέρη, περιοχή άγονη και με πολλά λατομεία, η μαρμαροτεχνία ακόμη επιβιώνει», αναφέρει.
«Η παλιά παράδοση των Τηνιακών στην τέχνη του μαρμάρου επεκτείνεται, μετά το 1830, και στην Αθήνα. Δημιουργούν εκεί ένα ισχυρό δευτερογενές κέντρο και συνεργάζονται με Έλληνες και ξένους αρχιτέκτονες για τα νεοκλασικά μέγαρα της πρωτεύουσας, τις εκκλησίες της και την αναστήλωση των αρχαίων μνημείων», τονίζεται. «Από αυτούς θα προέλθουν οι πρώτοι μαθητές του Πολυτεχνείου και μεγάλος αριθμός καλλιτεχνών (Δημ. Φιλιππότης, Γ. Βιτάλης, Γιαννούλης Χαλεπάς, Λάζ. Σώχος, Ν. Γύζης, Νικηφ. Λύτρας και πολλοί άλλοι). Όλοι ανήκουν σε οικογένειες με παράδοση στο μάρμαρο και διδάχτηκαν την τέχνη στα πατρικά ή συγγενικά εργαστήρια».
Η τέχνη του μαρμάρου, σύμφωνα με την UNESCO, είναι τέχνη «λαϊκή», υπό την έννοια ότι εκφράζει τη συλλογικότητα και την τοπική ταυτότητα των συγκεκριμένων κέντρων. «Στην Τήνο υπήρξε πάντα τέχνη κληρονομική. Συγκροτείται σε οικογενειακή βάση, όχι μόνο κατά την πατρική γραμμή αλλά και από τις εξ αγχιστείας συγγένειες. Τεχνίτες και πελάτες ανήκουν στο ίδιο τεχνικό και πολιτισμικό περιβάλλον και ακολουθούν παραδοσιακά πρότυπα κοινώς αποδεκτά».
Πηγή: www.koinignomi.gr
