Tης κας Κυριακής Τσίχλα, functions coordinator του Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων
Το Σεπτέμβριο 2020, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανακοίνωσε σχέδιο δράσης για τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας . Από το 2020, έχουν ταξινομηθεί 30 πρώτες ύλες ως κρίσιμης σημασίας, μεταξύ των οποίων αρκετές που αποκτούν ολοένα και μεγαλύτερη σημασία για τον ενεργειακό τομέα.
Στο πλαίσιο αυτό, συστήθηκε η Ευρωπαϊκή συμμαχία για τις πρώτες ύλες, με στόχο τη δημιουργία συνεργιών μεταξύ των σχετικών ενδιαφερόμενων φορέων, συμπεριλαμβανομένων των βιομηχανικών παραγόντων στην αλυσίδα αξίας, τα κράτη μέλη και τις περιφέρειες, τα συνδικάτα, την κοινωνία των πολιτών, τους οργανισμούς έρευνας και τεχνολογίας, τους επενδυτές και τις ΜΚΟ.
Η ERMA είναι μια ανοιχτή και χωρίς αποκλεισμούς συμμαχία, που παρέχει ένα ευρύ και ανεξάρτητο φόρουμ για συζήτηση και ανάλυση, καθώς και έναν μηχανισμό υλοποίησης πιθανών επενδυτικών έργων και δραστηριοτήτων, με υποδομές που θα συμβάλουν στη δημιουργία μακροπρόθεσμης προστιθέμενης αξίας και θέσεων εργασίας για την Ευρώπη.
Οργανώθηκε και λειτουργεί στο πλαίσιο της νέας πολιτικής της Commission για τις πρώτες ύλες: COM (2020) 474 final «Aνθεκτικότητα ως προς τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας-χαρτογραφώντας την πορεία προς μεγαλύτερη ασφάλεια και βιωσιμότητα» και το «Αction Plan on Critical Raw Materials». Συμμορφώνεται με τους κανόνες ανταγωνισμού της ΕΕ και τις διεθνείς εμπορικές δεσμεύσεις της ΕΕ, συμβάλλοντας στην εξασφάλιση αξιόπιστης, ασφαλούς και βιώσιμης πρόσβασης στις πρώτες ύλες.
Οι δραστηριότητες της ERMA οργανώνονται σε βιομηχανικά οικοσυστήματα (clusters), που καθορίζονται γύρω από συγκεκριμένες αλυσίδες αξίας. Το πρώτο cluster ασχολείται με την πιο κρίσιμη αλυσίδα αξίας για πολλά βιομηχανικά οικοσυστήματα της ΕΕ που έχουν βασίζονται σε σπάνιες γαίες και σε κρίσιμα υλικά για κινητήρες. Το δεύτερο cluster θα εξετάσεις τις απαραίτητες πρώτες ύλες για αποθήκευση ενέργειας και μετατροπή της σε σταθερές και μη στατικές εφαρμογές. Πρόσθετα clusters θα καθοριστούν αργότερα. O συντονισμός της ΕRMA ανατέθηκε από την Commission στο ΕΙΤ Raw Materials με Eλληνικές συμμετοχές, σε επίπεδο Grow Mat cluster: ΕΜΠ, ΕΚΠΑ, Eco Resources, ΛΑΒΑ, Ελληνικός Χρυσός, Γεωελλάς και αυτόνομα (εκτός cluster): Mytilineos, ΕΑΓΜΕ, Orykton Consulting, Monolithos, PCN Materials (University of Crete), Ελληνικοί Λευκόλιθοι.
Βασικοί στόχοι της Συμμαχίας είναι:
- Να εντοπιστούν εμπόδια, ευκαιρίες, επενδυτικές περιπτώσεις για τη δημιουργία ικανότητας σε όλα τα στάδια της αλυσίδας αξίας των πρώτων υλών, από την εξόρυξη έως την ανάκτηση αποβλήτων.
- Να αναπτυχθούν κριτήρια βιώσιμης χρηματοδότησης για το κόστος της εξόρυξης και της επεξεργασίας στο πλαίσιο του EU TAXONOMY μέχρι τέλους 2021. Η νέα άποψη είναι αντί της ένταξης με κριτήρια Do Not Significant Harm, δηλαδή εάν η δραστηριότητα είναι πράσινη ή εν δυνάμει πράσινη, να δημιουργηθεί από την Commission guideline για τα κριτήρια που πρέπει να πληροί μία εξορυκτική δραστηριότητα ώστε να θεωρείται ότι προωθεί τη βιώσιμη ανάπτυξη, εντός του πνεύματος της Green Deal
- Να γίνει καλύτερη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων, που αποτελεί βασική κατεύθυνση της Ευρωπαϊκής Πολιτικής για τις Πρώτες Ύλες. Ο τομέας αυτός υστερεί και οι λόγοι είναι πολυδιάστατοι: έλλειψη επενδύσεων σε έρευνα νέων κοιτασμάτων, χρονοβόρες αδειοδοτήσεις, χαμηλή αποδοχή από κοινή γνώμη και τοπικές κοινωνίες
- Να ενισχυθούν από την Ε.Ε. οι προσπάθειες μεταφοράς εξορυκτικών δραστηριοτήτων και καθετοποίησης εξορυκτικών προϊόντων στις περιοχές που εντάσσονται στο σχέδιο δίκαιης μετάβασης στη μετα-λιγνιτική εποχή
- Να ενισχυθούν οι καινοτόμες μέθοδοι έρευνας εντοπισμού κοιτασμάτων (πχ τηλεπισκόπηση) και εκμετάλλευσης-επεξεργασίας ΟΠΥ κρίσιμης σημασίας
- Να διασφαλιστεί η αλυσίδα εφοδιασμού σε πρώτες ύλες
- Να ενισχυθεί η έρευνα στην εκμετάλλευση αποβλήτων, στην καθετοποίηση και παραγωγή πρώτων υλών και βασικών μετάλλων και στην υποκατάστασή τους από κρίσιμα υλικά
- Να ισχυροποιηθούν η έρευνα και η καινοτομία για μείωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος από την εκμετάλλευση ΟΠΥ
- Να καλλιεργηθεί η πολιτική βούληση και να εφαρμοστούν κατάλληλες πολιτικές στα κράτη μέλη, ώστε να δημιουργηθούν ευμενέστερες συνθήκες προς την αδειοδότηση της λειτουργίας νέων επιχειρήσεων προμήθειας πρώτων υλών, παρέχοντας παράλληλα την απαραίτητη βοήθεια ώστε να απαλλαχθούν από επιπρόσθετα διοικητικά βάρη και να καταστούν πιο ανταγωνιστικές
Μέχρι το 2030, προβλέπεται ότι οι δραστηριότητες της ERMA θα αυξήσουν την παραγωγή πρώτων και προηγμένων υλικών και θα συμβάλλουν στην εφαρμογή της κυκλική οικονομίας, ενισχύοντας την ανάκτηση και την ανακύκλωση κρίσιμων πρώτων υλών.
Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να γίνει προσπάθεια μεταστροφής των τοπικών κοινωνιών για τη βιώσιμη ανάπτυξη των ΟΠΥ σε ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, τονίζοντας τις θετικές συνέπειες σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, με διαφάνεια στην αντιμετώπιση των κοινωνικών και περιβαλλοντικών επιπτώσεων. Πρέπει να ενισχυθεί η δημόσια αποδοχή μέσω της εκπαίδευσης και της ενημέρωσης. Ο Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων, σε εθνικό επίπεδο το ζητά αυτό από το 2014 με την ανακοίνωση της Εθνικής Πολιτικής για τις ΟΠΥ.
Σχέδιο Δράσης για τη Συμμαχία Πρώτων Υλών
Η ΕΕ εξαρτάται σημαντικά από εισαγωγές από τρίτες χώρες, ιδίως για πρώτες ύλες που είναι σημαντικές για την ενίσχυση της ψηφιοποίησης, της αυτοματοποίησης και της τεχνολογικής εξέλιξης.
Η Ε.Ε., ενέκρινε το σχέδιο δράσης της Συμμαχίας που επικεντρώνεται στην εξασφάλιση του μελλοντικού αποθέματος πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας στην Ε. Ε. Στο πλαίσιο αυτό, Η ERMA καλείται να λάβει τα εξής μέτρα για την προστασία των αλυσίδων εφοδιασμού πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας ώστε η ευρωπαϊκή αγορά να καταστεί πιο ανεξάρτητη από τις εισαγωγές από τρίτες χώρες:
- Η εξάρτηση της ΕΕ από πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας πρέπει να μειωθεί μέσω της αποδοτικότερης χρήσης των πόρων, των βιώσιμων προϊόντων και της καινοτομίας
- Η εγχώρια εξόρυξη πρώτων υλών στην ΕΕ θα πρέπει να στηριχθεί πολιτικά και οικονομικά και ο εφοδιασμός από τρίτες χώρες θα πρέπει να διαφοροποιηθεί
- Τα περιβαλλοντικά και κοινωνικά πρότυπα, αλλά και η ιχνηλασιμότητα των αλυσίδων εφοδιασμού και διανομής, πρέπει να διασφαλίζονται με διεθνείς συμφωνίες
- Η πρωτοβουλία αυτή μπορεί να συμβάλει σημαντικά στην ενίσχυση της τεχνογνωσίας, της καινοτομίας και των επενδύσεων
- Η εξεύρεση εναλλακτικών πηγών εφοδιασμού και η σύναψη στενότερων εταιρικών σχέσεων μεταξύ των φορέων που δραστηριοποιούνται στον τομέα των πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας πρέπει να είναι πρώτης προτεραιότητας
- Η συνεργασία με τους εταίρους πρέπει, ωστόσο, να συνδέεται και με την υπεύθυνη προμήθεια, δηλαδή την προμήθεια πρώτων υλών που έχουν παραχθεί κατά βιώσιμο τρόπο . Η υψηλή συγκέντρωση του εφοδιασμού σε χώρες με χαμηλά κοινωνικά και περιβαλλοντικά πρότυπα όχι μόνο θέτει σε κίνδυνο την ασφάλεια του εφοδιασμού, αλλά μπορεί επίσης να επιδεινώσει κοινωνικά και περιβαλλοντικά προβλήματα.
- Επιδίωξη σύναψης διεθνών συμφωνιών με στόχο τη διασφάλιση υψηλού επιπέδου διαφάνειας των αλυσίδων εφοδιασμού και διανομής
Η κρίση COVID-19 κατέδειξε την υπερβολική εξάρτηση της Ευρώπης από προμηθευτές πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας από τρίτες χώρες και τον αρνητικό αντίκτυπο που μπορεί να έχουν οι διαταραχές του εφοδιασμού στις βιομηχανικές αξιακές αλυσίδες και σε άλλους τομείς. Οι πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας είναι αναγκαίες σε πολλούς καίριους κλάδους της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, όπως η αυτοκινητοβιομηχανία, η χαλυβουργία, η αεροδιαστημική, οι Τεχνολογίες Πληροφορικής και Επικοινωνιών, η υγεία και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. Τα προϊόντα και οι τεχνολογίες που προσανατολίζονται στο μέλλον, όπως η ηλεκτροκίνηση, η ψηφιοποίηση, οι εφαρμογές της Τέταρτης Βιομηχανικής Επανάστασης και η ενεργειακή μετάβαση, μεταβάλλουν και αυξάνουν τη ζήτηση σε πρώτες ύλες. Πρέπει να γίνει κατανοητό ότι δεν είναι εφικτή η υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας χωρίς τη χρήση πρώτων υλών κρίσιμης σημασίας.
Πηγή: Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων
