Η λέξη μάρμαρο προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό ρήμα μαρμαίρω που σημαίνει λάμπω, ακτινοβολώ. Η ρίζα του είναι ινδοευρωπαϊκή, mar-. Εδωσε τη λατινική λέξη mare, θάλασσα και από αυτήν την ιταλική mare, την ισπανική mar, τη γαλλική mer, τη γερμανική Meer και παρόμοιες σε άλλες ευρωπαϊκές γλώσσες. Υποδηλώνεται η λαμπυρίζουσα εικόνα της θάλασσας, ενώ στη λέξη μάρμαρο η στιλπνή επιφάνεια που ακτινοβολεί. Από την ίδια ρίζα πιθανότατα προέρχεται και το όνομα Μαρία.
Πουθενά αλλού δεν υφαίνονται τόσο αρμονικά αυτά τα τρία παράγωγα της ρίζας mar- όσο στα αιγαιοπελαγίτικα νησιά μας: το μάρμαρο, η θάλασσα και η Μαρία Παναγία. Μαρμαρένια βότσαλα νοτίζει η θάλασσα. Μαρμάρινοι κίονες ορθώνονται μέσα από τη θάλασσα στη θέση των αρχαίων Ιερών και ναών. Η Πορτάρα της Νάξου, το Ιερό του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης στην Τήνο. Μαρμαροκτισμένη η Ιερά Μονή Ευαγγελιστρίας της Τήνου, μοναδικά περίβλεπτη απ’ το πέλαγος, σα φάρος στο Αιγαίο.
Κυρίαρχος της θάλασσας και των υδάτων ο Ποσειδώνας, προστάτης των ναυτικών και των ποντοπόρων ταξιδιών, λατρευόταν στην Τήνο και ως ιητήρ, γιατρός. Το όνομά του προέρχεται από τη ρίζα ποτ-, η οποία μας δίνει τις λέξεις πότιμος>πόσιμος, ποταμός, ποτίζω. Η διεισδυτική ορμή της κοσμοσείουσας τρίαινάς του δημιουργεί τους -κατά κανόνα- αρσενικούς ποταμούς και τις -πάντοτε- θηλυκές πηγές που τους τροφοδοτούν. Για τη στιλπνότητα, την καθαρότητα, τη λευκότητά του το μάρμαρο είναι συνήθως το υλικό που επιλέγεται για να υποδεχτεί το χυμό της υδρορροούσας γης στις κρήνες. Στα νησιά μας με φλέβες μαρμάρου το βρίσκουμε τόσο σε επιβλητικές κρήνες όσο και στα καλντερίμια. Για τους ίδιους λόγους το μάρμαρο επιλέγουμε για να δεχτεί το ύδωρ στις θαυματουργές πηγές. Μεγαλόπρεπη η μαρμάρινη αρχαία κρήνη του Ιερού του Ποσειδώνα και της Αμφιτρίτης. Θα της αποδίδονταν αναμφίβολα καθαρτήριες και ιαματικές ιδιότητες. Σε μάρμαρο αναβλύζει το αγίασμα στην Ι.Μ. Ευαγγελιστρίας, της σημερινής προστάτιδας την θαλασσινών ταξιδιών και θαυματουργής θεραπεύτριας.
Μάρμαρο ήταν το υλικό που στον αρχαίο κόσμο έκτιζε τους χώρους της επικοινωνίας με το θείο, τους ναούς. Αριστουργηματικό παράδειγμα ο Παρθενώνας, το πρότυπο του οποίου είχε εφαρμοστεί και σε άλλους ναούς της εποχής του. Ιδιοι μοιάζουν οι μαρμάρινοι κίονές του, αλλά δεν είναι. Κάθε ένας στέκεται σε μια ελαφρώς διαφορετική κλίση από την κατακόρυφο προς το κέντρο της σειράς και προς το εσωτερικό του ναού, ώστε εάν εκτείνουμε τους άξονες των κιόνων προς το άπειρο θα συναντηθούν στην κορυφή μιας πυραμίδας.
Οι κυλινδρικοί σφόνδυλοι που κτίζουν τους κίονες διογκώνονται προς το μέσον κάθε κίονα, ενώ μειώνεται η διάμετρος τους προς την κορυφή του, ώστε δημιουργείται η εντύπωση της κίνησης προς τα πάνω, της ανύψωσης. Στατικά ακλόνητα τα δομικά στοιχεία του ναού κι όμως φαίνονται να κινούνται, καθώς ο ήλιος δημιουργεί έντονες φωτοσκιάσεις στο διαμπερές περιστύλιο. Καμία οριζόντια γραμμή δεν είναι ευθεία. Όλες αναπνέουν με ελαφρά τυμπανοειδή καμπύλωση προς το κέντρο. Ο μαρμάρινος ναός, ένα ζωντανό σώμα που ανασαίνει.
Ετσι όπως ανασαίνει το γυναικείο στήθος κάτω από τη διάφανη πτύχωση του μαρμάρου στα αρχαιοελληνικά γλυπτά και στην Κοιμωμένη του Χαλεπά. Είχε ήδη κατακτήσει τους κανόνες της αρχαιοελληνικής παράδοσης, όταν δημιούργησε έργα, όπου οι φιγούρες αγωνιούν να αναδυθούν από την άμορφη μαρμάρινη πέτρα, να αποσπαστούν από τη συμπαγή μάζα, να αποκτήσουν μορφή και πρόσωπο.
Οπως ακριβώς αγωνιζόταν και ο ίδιος ο Χαλεπάς να εκφράσει την πηγαία εσωτερική ορμή του, που -όταν της επιτρεπόταν- καταλυτικά έπλαθε το σκληρό μάρμαρο σα να ήταν μαλακός πηλός, μετουσιώνοντάς το σε εικόνες του ασυνειδήτου, σε ανείπωτους πόθους, σε μορφές που αλλάζουν πρόσωπα όπως στα όνειρά μας, ζωντανές και νεκρές από την άλλη όψη. Σε όλες τις εποχές το μάρμαρο πρόσφερε στον άνθρωπο το σώμα του, για να το σκαλίσει παράφορα, να κάνει ορατό το βαθύ κάλλος, να αρθρώσει το πέραν του λόγου, να κραυγάσει το ενδόμυχο και το άδηλο.
Η αισθητική της μαρμαροτεχνίας έχει περάσει στην καθημερινότητα. Το στενόλαιμο ποτήρι με το τσίπουρο και η καράφα με το νερό δημιουργούν εικαστικές συνθέσεις πάνω στα μαρμάρινα τραπεζάκια των καφενείων με τα καλλίγραμμα ανάγλυφα ενός κοχλία ή ενός ρόδου. Τα διάτρητα υπέρθυρα, μαρμάρινα ακόμα και σε φτωχικά κατώγια, φέρνουν ένα απόκοσμο φως εξαίροντας τις βόλτες. Χωρίς να είναι μαρμάρινοι, οι ολόλευκοι περιστεριώνες μοιάζουν έργα γλυπτικής με τα δαντελωτά γεωμετρικά σχέδιά τους, όσο και τα ξωκλήσια με την πλαστικότητα των περιγραμμάτων τους.
Στην αστική αρχιτεκτονική το μάρμαρο χρησιμοποιήθηκε ως σύμβολο οικονομικής και κοινωνικής επιφάνειας, σε μαρμαροθετημένα δάπεδα και μεγαλόπρεπες σκάλες. Στην Τήνο όμως το μάρμαρο δεν ξεχωρίζει πλούσιους και φτωχούς, άρχοντες, άσημους, αστούς και αγρότες.
Σκουρόχρωμοι λίθοι στην τοιχοποιία των αγροτικών σπιτιών συχνά είναι ανεπεξέργαστο μάρμαρο. Στις ξερολιθιές μαρμάρινα αγκωνάρια στριμώχνουν κιτρινοκόκκινα σκυλάκια. Με μαρμάρινες πλάκες είναι στρωμένα τα καλντερίμια. Εκπλήξεις οι βαθμίδες από μάρμαρο στις λιθόστρωτες στράτες που ενώνουν τα χωριά. Η πολυτέλεια αλλού, στην Τήνο είναι φυσικότητα. Είναι η ίδια η γη του.
Μαρμαρένια είναι και τ’ αλώνια. Οπου δεν μάχονταν ήρωες με το Χάρο. Αντιμάχονταν οι κάτοικοι του νησιού με την επιβίωσή τους. Εκεί σήμερα οι βοριάδες στροβιλίζουν λεπτόκορμα φρύγανα σφυρίζοντας το μόχθο και τις ελπίδες των νησιωτών μακριά ως το πέλαγος.
Ενα υ συνδέει τα όσια με την ουσία. Όπως κι αν την εννοεί ο καθένας μας, το μάρμαρο στην Τήνο, ανασυρμένο από τα έγκατα του θαλασσοφιλημένου νησιού και βαπτισμένο σε προαιώνια θεϊκότητα, για αυτήν μιλάει.
Της Δήμητρας Ποντοπόρου
Πηγή: www.ekirikas.com
