Του Χρ. Καβαλόπουλου, Γεν. Δν/τη ΣΜΕ
Για μία ακόμη φορά οι πρώτες ύλες έρχονται στο προσκήνιο των ευρωπαϊκών πολιτικών για το μέλλον της Ευρώπης. Η εξαγγελμένη Πράσινη Συμφωνία «Green Deal» και οι επιμέρους εξειδικευτικές πολιτικές καθορίζουν πλέον την αναπτυξιακή πορεία της Ε.Ε. για τις επόμενες δεκαετίες και κατ’ επέκταση και την πολιτική για τις πρώτες ύλες.
Οι επιμέρους πολιτικές είναι:
- Κυκλική Οικονομία-διαχείριση αποβλήτων
- Μείωση της ποσότητας υλικών που χρησιμοποιούνται στα προϊόντα
- Δυνατότητες επισκευής και συντήρησης προϊόντων
- Επαναχρησιμοποίηση υλικών ή προϊόντων
- Ανακαίνιση, αναβάθμιση, ανακατασκευή προϊόντων που ήδη κυκλοφορούν
- Ανακύκλωση, μείωση όλων των κατηγοριών αποβλήτων, ανάκτηση υλικών, παραγωγή από παραπροϊόντα νέων προϊόντων, δημιουργία δευτερογενών πρώτων υλών
- Νέος νόμος για το κλίμα (New Climate Law)
- Mείωση, τουλάχιστον, κατά 50% των εκπομπών αερίων θερμοκηπίου με βάση τις εκπομπές του 1990
- Μετατροπή της Ευρωπαϊκής Οικονομίας σε οικονομία ουδέτερου αποτυπώματος άνθρακα
- Μέχρι το 2030 και στη συνέχεια σταδιακά μέχρι το 2050 περιορισμένη παραγωγή ενέργειας από άνθρακα και μηδενισμός της με χρήση ΑΠΕ
- Διασφάλιση δίκαιης, κοινωνικά, μετάβασης των περιοχών που έχουν έντονη παραγωγή άνθρακα –λιγνίτη σε άλλες δραστηριότητες, μετά το πέρας της παραγωγής αυτής, που σταματά σταδιακά έως το 2030
- Νέα Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Στρατηγική
- Εξασφάλιση προμηθειών και εφοδιαστικής αλυσίδας, βελτίωση της οικονομικής ανθεκτικότητας, οικονομική βιωσιμότητα και παραγωγή νέων καινοτόμων ανταγωνιστικών προϊόντων
- Μείωση κατανάλωσης ενέργειας και πρώτων υλών
- Επίτευξη μηδενικής εκπομπής ανθρακικών ρύπων
- Χρησιμοποίηση ενέργειας ΑΠΕ
- Βιομηχανικές Ευρωπαϊκές συμμαχίες αλληλοϋποστήριξης, όπως battery Alliances
- Kαθιέρωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των προϊόντων (Product Environmental Footprint)
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε την καθιέρωση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος των προϊόντων. Ανέπτυξε συγκεκριμένη μέθοδο προσδιορισμού του με σκοπό να αποτυπώνεται για κάθε προϊόν που κυκλοφορεί στην ευρωπαϊκή αγορά η κατανάλωση ενέργειας, η κατανάλωση πρωτογενών και δευτερογενών πρώτων υλών για την παραγωγή του και οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από αυτήν. Επίκειται η πλήρης εφαρμογή του. - Μηχανισμός αντιμετώπισης εισαγόμενων προϊόντων με αποτύπωμα άνθρακα (carbon boarder adjustment mechanism)
Για να αποφευχθεί ο κίνδυνος διαρροής άνθρακα η ΕΕ υιοθετεί Κανονισμό-Μηχανισμό επιβολής τιμής άνθρακα στις εισαγωγές προϊόντων άνθρακα από χώρες εκτός Ε.Ε. - Nέα πολιτική για την προώθηση των πράσινων επενδύσεων (Taxonomy)
- Ευρωπαϊκή Ταξινομία (EU Taxonomy)
Συστάθηκε η Sustainable Finance Platform στο πλαίσιο της υλοποίησης της πολίτικής της Ε.Ε. για Sustainable Finance Strategy από experts του χρηματοπιστωτικού τομέα και της βιομηχανίας. Aυτοί θα κρίνουν εάν ικανοποιούνται τα κριτήρια των πράσινων επενδύσεων ή των εν δυνάμει πράσινων (enable) ή αυτών που έχουν εξελικτική πορεία ως προς τα κριτήρια DNSH (Do Not Significant Harm) (Τaxonomy Regulation). Οι προτάσεις της θα έχουν ολοκληρωθεί μέχρι το Μάρτιο του 2021. Θα ληφθούν υπόψη υπάρχοντες περιορισμοί στη λειτουργία διαφόρων δραστηριοτήτων, βέλτιστες τεχνικές και υφιστάμενα management system standards. Oι απόψεις της Platform θα είναι γνωμοδοτικού χαρακτήρα προς την Commission και συγκεκριμένα στην DG FISMA (general direction of financial stability, financial services and capital markets).Θα έχει επίσης δυνατότητα συμπλήρωσης ή αλλαγής των τεχνικών κριτηρίων των προς ένταξη δραστηριοτήτων στις πράσινες επενδύσεις. Η Platform θα προτείνει και αλλαγές στην Taxonomy Regulation. Αυτή θα κρίνει και την ένταξη του κλάδου μας στην Taxonomy List - Το αποτύπωμα της ευρωπαϊκής εξορυκτικής –μεταλλουργικής βιομηχανίας
- Η ευρωπαϊκή εξορυκτική -μεταλλουργική βιομηχανία παράγει, εκτός των αδρανών- δομικών υλικών 42 διαφορετικά μέταλλα και βιομηχανικά ορυκτά, απασχολεί 350.000 άμεσα και 1.200.000 έμμεσα εργαζόμενους.
- Eυρωπαϊκές χώρες που έχουν υψηλή απασχόληση στον τομέα της εξόρυξης-αξιοποίησης πρώτων υλών επί του συνόλου της βιομηχανίας είναι η Πολωνία (5,4%), Ρουμανία (4,2%), Βουλγαρία (3,2%), Εσθονία (2,8%) και Ελλάδα (2,7%). Σημαντικό είναι και το ποσοστό απασχόλησης επί του συνόλου της οικονομίας πολλών ευρωπαϊκών χωρών μεταξύ των οποίων η Ελλάδα κατέχει την 9η θέση
- Η Ευρώπη έχει τους δικούς της ορυκτούς πόρους, με κοιτάσματα που αρκετά από αυτά είναι ψηλά στην παγκόσμια κατάταξη από πλευράς μεγέθους και σημασίας.
- Στηρίζει σημαντικούς τομείς της Ευρωπαϊκής Βιομηχανίας και μειώνει την εξάρτηση της Ε.Ε. από εισαγόμενες πρώτες ύλες, εξασφαλίζοντας κατά ένα βαθμό την εφοδιαστική της αλυσίδα
Για την αντιμετώπιση των κρίσιμων αναγκών της Ε.Ε. στην εφαρμογή του νέου οικονομικού της μοντέλου, η Commission έθεσε υπόψη προς το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο και το Συμβούλιο το έγγραφο πολιτικής για τις πρώτες ύλες COM (2020) 474 final με θέμα «Ανθεκτικότητα ως προς τις πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας: χαρτογραφώντας την πορεία προς μεγαλύτερη ασφάλεια και βιωσιμότητα».
Τα κύρια σημεία της νέας πολιτικής της Ε.Ε. σε σχέση με τις πρώτες ύλες είναι:
- Για να επιτευχθεί η Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) απαιτούνται τεράστιες ποσότητες πρώτων υλών και πολύ μεγάλες ποσότητες κρίσιμων πρώτων υλών που η σημερινή Ευρώπη δεν διαθέτει. Η εξασφάλιση πρόσβασης στις πρώτες ύλες και η επίτευξη ασφάλειας όσον αφορά τους πόρους προϋποθέτει την ανάληψη δράσης με στόχο τη διαφοροποίηση του εφοδιασμού τόσο από τις πρωτογενείς όσο και από τις δευτερογενείς πηγές, τον περιορισμό της εξάρτησης από πόρους εκτός Ε.Ε. και τη βελτίωση της αποδοτικής χρήσης πόρων και της κυκλικότητας, συμπεριλαμβανόμενου του βιώσιμου σχεδιασμού των προϊόντων
- Η ανάπτυξη παραγωγής Α’ υλών από Ευρωπαϊκές πηγές είναι σε προτεραιότητα
- Διευρύνεται ο κατάλογος των κρίσιμων πρώτων υλών. Εισάγονται για πρώτη φορά ο βωξίτης, το λίθιο, το τιτάνιο και το στρόντιο ενώ θα παρακολουθείται στενά η κατάσταση με το νικέλιο λόγω των εξελίξεων που σχετίζονται με την αύξηση της ζήτησης για πρώτες ύλες συσσωρευτών.
CRM list 2020
- Το 10% της νέας λίστας κρίσιμων πρώτων υλών υπάρχει στην Ελλάδα (βωξίτης, μαγνησίτης, νικέλιο).
- Σε ό,τι αφορά στις σπάνιες γαίες , το 80% των ενεργών κοιτασμάτων βρίσκονται στην Κίνα η οποία ελέγχει και το 50% των προμηθειών στην παγκόσμια αγορά.
- Το μεγαλύτερο πρόκριμα που αντιμετωπίζει η Ε.Ε είναι η κάλυψη των αναγκών της σε σπάνιες γαίες και οι κρίσιμες πρώτες ύλες.
Στο πλαίσιο αυτό, καθορίζεται σχέδιο δράσης για τις κρίσιμες πρώτες ύλες και προσδιορίζονται στόχοι όπως:
- Ανάπτυξη ανθεκτικών αναπτυξιακών αλυσίδων αξίας για τα βιομηχανικά οικοσυστήματα της Ε.Ε.
- Περιορισμός της εξάρτησης από πρωτογενείς πρώτες ύλες κρίσιμης σημασίας μέσω της κυκλικής χρήσης των πόρων, του σχεδιασμού βιώσιμων προϊόντων και της καινοτομίας
- Διαφοροποίηση του εφοδιασμού της Ε.Ε. μέσω βιώσιμης και υπεύθυνης προμήθειας πρώτων υλών από τρίτες χώρες, βασιζόμενες σε κανόνες ανοικτού εμπορίου και εξάλειψη των στρεβλώσεων στη διεθνή αγορά
- Μείωση της υψηλής εξάρτησης εφοδιασμού από άλλες περιοχές του πλανήτη που δημιουργείται λόγω ελλείψεων στις δυνατότητες εξόρυξης, επεξεργασίας, ανακύκλωσης, βελτιστοποίησης, διαχωρισμού, μεταλλουργικής κατεργασίας των κρίσιμων πρώτων στην Ε.Ε. (πχ για το λίθιο ή τις σπάνιες γαίες)
- Ανάπτυξη τεχνολογιών επεξεργασίας πρώτων υλών ώστε ό,τι εξορύσσεται στην Ευρώπη, να καθετοποιείται εντός αυτής.
Ορισμένες πρώτες ύλες που εξορύσσονται στην Ευρώπη(πχ λίθιο) πρέπει επί του παρόντος να μεταφέρονται προς επεξεργασίας εκτός αυτής.
Σε αυτή τη βάση προωθείται η Ευρωπαϊκή Raw Materials Alliance με κύριο στόχο την αλληλοϋποστήριξη των ευρωπαϊκών βιομηχανικών σε θέματα πρώτων υλών κατά το πρότυπο του Battery Alliance και ιδιαίτερα σε θέματα κρίσιμων πρώτων υλών.
Στη συμμαχία αυτή (Βattery Alliance), ήδη έχουν κινητοποιηθεί δημόσιος και ιδιωτικός τομέας, προκειμένου να προωθηθούν επενδύσεις ώστε πολύ σύντομα να αυξηθεί η αυτοτέλεια της Ε.Ε. σε πρώτες ύλες αναγκαίες για τους ηλεκτρικούς συσσωρευτές. Παράδειγμα ο στόχος μέχρι το 2025 κάλυψης των ευρωπαϊκών αναγκών σε λίθιο, από ευρωπαϊκές πηγές. - Η καλύτερη αξιοποίηση των Ευρωπαϊκών Πόρων περνά μέσα από την ενίσχυση των επενδύσεων σε έρευνα νέων κοιτασμάτων (πχ καινοτόμες μέθοδοι εντοπισμού κοιτασμάτων σε μεγαλύτερα βάθη), ταχύτερη αδειοδότηση έργων , υψηλότερη αποδοχή από την κοινή γνώμη και τις τοπικές κοινωνίες, παράγοντες στους οποίους υστερεί ο ευρωπαϊκός εξορυκτικός τομέας.
Θέσεις του Συνδέσμου επί της νέας ευρωπαϊκής πολιτικής για τις πρώτες ύλες
- Ενίσχυση –υποστήριξη της Ε.Ε. για την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πρώτων υλών με στόχο τη μεγαλύτερη δυνατή ανεξαρτητοποίηση της Ε.Ε. έναντι των εισαγωγών από τρίτες χώρες. Οι ενισχύσεις αυτές θα έχουν τη μορφή επιδοτήσεων ή συγκεκριμένων αναπτυξιακών και φορολογικών κινήτρων και θα συμπεριλαμβάνουν όλες τις φάσεις αξιοποίησης των ορυκτών πρώτων υλών, από την έρευνα προς ανεύρεση νέων κοιτασμάτων, την εκμετάλλευση με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών (digitization), τον εμπλουτισμό και την καθετοποίηση εξορυκτικών προϊόντων με νέες τεχνολογίες. Στο πλαίσιο των ενισχύσεων προτείνουμε τα προσπελαστικά έργα προς τα κοιτάσματα πρώτων υλών σε όλη τη διάρκεια της εκμετάλλευσής τους, να θεωρούνται ως επενδύσεις εντασσόμενες σε ειδικά αναπτυξιακά κίνητρα.
Επίσης οι επενδύσεις σε νέες ψηφιακές τεχνολογίες να εμπίπτουν σε καθεστώς υπερ-απόσβεσης - Ένταξη του κλάδου στην EU Taxonomy- green investments. Ως κλάδος υποστηρίζουμε πολλές άλλες δραστηριότητες που εφαρμόζουν το κριτήριο Do Not Significant Harm στο περιβάλλον και έχουν σημαντική συμβολή στη μείωση της κλιματικής αλλαγής ή στον περιορισμό της ή στην ανάπτυξη της κυκλικής οικονομίας. Να ενταχθεί ο κλάδος στην κατηγορία των “enable activities” ώστε να κατευθυνθούν επενδύσεις προς αυτόν χαρακτηριζόμενες ως « πράσινες». Χαρακτηρισμοί που δίνονται ότι η εξορυκτική δραστηριότητα είναι “greening by” (εμπεριέχει πράσινο) και ‘’greening of ” (υποστηρίζει το πράσινο) είναι ιδιαίτερα ασαφείς και δεν βοηθούν τις επενδύσεις.
- Στο πλαίσιο της Κυκλικής Οικονομίας να δοθούν ενισχύσεις με τη μορφή επιδοτήσεων σε R&D για νέα προϊόντα του εξορυκτικού μεταλλουργικού κλάδου με νέες εφαρμογές και μεγαλύτερη διάρκεια ζωής.
Στο ίδιο μήκος κύματος να δοθούν επιδοτήσεις για την αξιοποίηση υπολειμματικών σχηματισμών (tailings) που μπορούν να δώσουν με την εφαρμογή νέων τεχνολογιών, αξιοποιήσιμες πρώτες ύλες. - Να δοθούν κίνητρα για εκπαίδευση –επιμόρφωση του προσωπικού στις νέες τεχνολογίες (training, re-skilling, up-skilling). Προτείνουμε να καλύπτεται με επιδότηση το 100% του εκπαιδευτικού κόστους
- Ανάληψη πρωτοβουλίας από την Commission για απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας των εξορυκτικών έργων σε όλα τα κράτη μέλη, με ομογενοποίηση κριτηρίων και διαδικασιών. Τα πολυδαίδαλα και χρονοβόρα συστήματα αδειοδότησης απομακρύνουν τους επενδυτές από τον κλάδο.
- Ανάληψη κεντρικής καμπάνιας από την Commission με στόχο τη μεταστροφή της ιδιαίτερα αρνητικής κοινής γνώμης σχετικά με τις δραστηριότητες αξιοποίησης ορυκτών πρώτων υλών .
Μέσω αυτής, να αναδειχθούν καλές πρακτικές σε σχέση με το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες να αναδειχθεί η σημασία των Ευρωπαϊκών Πρώτων Υλών στην εφοδιαστική αλυσίδα της ευρωπαϊκής οικονομίας, να προβληθούν οι νέες τεχνολογίες που αλλάζουν τελείως το μέχρι σήμερα τρόπο δουλειάς και μέσω του οποίου περιορίζεται σημαντικά έως και εξαφανίζεται το περιβαλλοντικό αποτύπωμα - Ενίσχυση προγραμμάτων αξιοποίησης σπανίων γαιών και κρίσιμων πρώτων υλών σε χώρες όπου υπάρχουν ενδείξεις ύπαρξής τους.
