Δρ. Π. Τζεφέρης, Γεν. Διευθυντής Ορυκτών Πρώτων Υλών, Υπ. Περιβάλλοντος και Ενέργειας
Ως Υπόγεια Εκμετάλλευση λατομικών ορυκτών (πχ. μαρμάρων, βιομηχανικών ορυκτών), νοείται το σύνολο των έργων προπαρασκευής και προσπέλασης καθώς και της εξορυκτικής επέμβασης για την παραγωγή λατομικών ορυκτών (πχ. ογκομαρμάρων), κάτω από την επιφάνεια του εδάφους, σε βάθος ώστε να μην επηρεάζεται το φυσικό ανάγλυφο της επιφάνειας.
Ο εκμεταλλευτής λατομείου που δραστηριοποιείται σε αδειοδοτημένη εκμετάλλευση έχει τη δυνατότητα σε συνδυασμό με την υφιστάμενη επιφανειακή εκμετάλλευση να εφαρμόσει και Υπόγεια Εκμετάλλευση, αφού υποβάλλει αρμοδίως τροποποιημένη Τεχνική Μελέτη και Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων και λάβει τις απαραίτητες εγκρίσεις τόσο στο πλαίσιο της λατομικής, όσο και της δασικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας. H υπόγεια εκμετάλλευση του λατομικού ορυκτού, μπορεί να συνδυάζεται με την επιφανειακή σε ήδη υπάρχουσες εκμεταλλεύσεις ή και σε νέες.
Η έναρξη της Υπόγειας Εκμετάλλευσης πχ. μαρμαροφόρου κοιτάσματος, μπορεί να γίνεται σε:
α) Σε φυσικό υφιστάμενο μέτωπο (καθρέπτης), που προσφέρεται λόγω του έντονου επικλινούς ανάγλυφου ή τοπικής φυσικής έξαρσης.
β) Σε τεχνητό μέτωπο που διαμορφώνεται ως έργο προπαρασκευής της Υπόγειας Εκμετάλλευσης με επιφανειακή επέμβαση περιορισμένης έκτασης, και μόνο για αυτό τον σκοπό.
Η υπόγεια εκμετάλλευση των μαρμάρων πραγματοποιείται σχεδόν κατά κανόνα με την εφαρμογή της μεθόδου θαλάμων και στύλων. Συνηθέστερα η εκμετάλλευση αρχίζει με την κατά μέτωπο προσβολή του κοιτάσματος δηλ. την όρυξη του θαλάμου και εν συνεχεία η εκμετάλλευση επεκτείνεται σε βάθος με την δημιουργία ορθών βαθμίδων, έως ότου φθάσουμε στο πέρας του εντοπισθέντος κοιτάσματος.
Η εκμετάλλευση κοιτασμάτων λατομικών ορυκτών με Υπόγεια Εκμετάλλευση, προϋποθέτει απαραιτήτως την εκτέλεση εκτός των άλλων ερευνητικών εργασιών, και γεωτρήσεων ικανού βάθους και διαμέτρου πυρήνος, ώστε να εξαχθούν αξιόπιστα συμπεράσματα για το είδος, την ποιότητα, ποσότητα, γεωμετρία και κοιτασματολογικά χαρακτηριστικά του αποθέματος. Τα αποτελέσματα αυτά (πρέπει να) περιγράφονται αναλυτικά στην Τεχνική Μελέτη, η έγκριση της οποίας προηγείται της σχετικής αδειοδότησης.
Τα προαναφερθέντα, ήδη εφαρμόζονται σε εκμεταλλεύσεις (πχ. στο Βώλακα Δράμας κλπ) στο πλαίσιο της ήδη υφιστάμενης νομοθεσίας. Εντούτοις, η υπόγεια εκμετάλλευση των λατομικών ορυκτών δεν προβλέπεται ρητά από την υφιστάμενη περί λατομείων νομοθεσία, στην οποία όπως είναι γνωστό, το δικαίωμα επί των λατομικών ορυκτών, μεταξύ των οποίων και το μάρμαρο, ανήκει στον ιδιοκτήτη του εδάφους, χωρίς ειδική αναφορά στο υπέδαφος, όπου όμως είναι δυνατόν να εκτείνονται τα κοιτάσματα λατομικών ορυκτών, κατ’ αναλογία με την εδαφική ιδιοκτησία και την επέκτασή της υπογείως σύμφωνα με τον Αστικό Κώδικα.
Εξάλλου, η υπόγεια εκμετάλλευση προσφέρει πέραν των κατεξοχήν τεχνικών και οικονομικών πλεονεκτημάτων που συσχετίζονται με την ίδια την εκμετάλλευση του μαρμαροφόρου κοιτάσματος και που συχνά την υπαγορεύουν ή την καθιστούν -υπό προϋποθέσεις- αναπόφευκτη επιλογή, επιπλέον Περιβαλλοντικά και Χωροταξικά πλεονεκτήματα. Στις χώρες του Ευρωπαϊκού Νότου (κυρίως στην Ιταλία αλλά και την Ισπανία, Πορτογαλία, Κροατία κλπ) η ανάπτυξη υπόγειων εκμεταλλεύσεων μαρμάρου χαρακτηρίζεται από ιστορικότητα αλλά και δυναμικό παρόν.
Θα μπορούσε λοιπόν να θεσμοθετηθεί ρητά, ως ανωτέρω στην λατομική νομοθεσία, τουλάχιστον ως δυνητική επιτρεπόμενη επέκταση της επιφανειακής εκμετάλλευσης, ώστε να δοθεί από τεχνικο-οικονομική άποψη η δυνατότητα πλήρους απόληψης του μαρμαροφόρου κοιτάσματος που εκτείνεται σε βάθος, και επιπλέον να επιλυθούν σε θεσμικό επίπεδο και ορισμένες επιμέρους ιδιαιτερότητες που παρουσιάζει η δυνατότητα αυτή (βάθος, επέκταση σε όμορους χώρους, ζητήματα ασφάλειας κλπ).
Όσο αφορά την ορθή προσθήκη και στις λοιπές νομοθεσίες πέραν της λατομικής, δηλ. τη δασική και περιβαλλοντική νομοθεσία, η άποψή μας είναι ότι θα πρέπει να γίνει μια ρητή προσθήκη στο άρθρο 52 του Ν. 998/79, όπως ισχύει, όπου δηλ. στην δυνατότητα επιφανειακής επέμβασης για εξόρυξη λατομικών ορυκτών (μετά των αναγκαίων συνοδών εγκαταστάσεων) κατόπιν έγκρισης επέμβασης (και ανταλλάγματος χρήσης) η οποία γενικώς ισχύει, να προστίθεται η δυνατότητα επέκτασης και στον υπόγειο χώρο, επέμβαση η οποία από ένα βάθος και πέρα (που προσδιορίζεται εκάστοτε με απολύτως τεχνικό και ασφαλή τρόπο) δεν καταλαμβάνει το πεδίο αρμοδιότητας των δασικών αρχών. Σε κάθε περίπτωση που τυχόν υπάρχει απώλεια της δασικής βλάστησης στο υπέργειο τμήμα, λόγω της ως άνω υπόγειας επέμβασης, θα πρέπει αφενός να υπάρχει πρόβλεψη υποχρέωσης σε εργασίες αποκατάστασης και αφετέρου επιβολής διοικητικών κυρώσεων.
Στην ειδικότερη περίπτωση που υφίστανται ευαίσθητα οικοσυστήματα στη επιφάνεια που προστατεύονται από την περιβαλλοντική νομοθεσία (πχ. Ευρωπαϊκό δίκτυο προστατευόμενων περιοχών Natura 2000, σύμφωνα με τις Οδηγίες 92/43/ΕΚ ή/και 2009/147/ΕΚ), και συντρέχουν προϋποθέσεις για την μοναδικότητα και σπουδαιότητα-κρισιμότητα του λατομικού ορυκτού είναι δυνατή, χάριν του δημοσίου συμφέροντος, η υπόγεια εκμετάλλευση για την αξιοποίηση των ορυκτών αυτών καθόσον η εκμετάλλευση αυτή λόγω του υπόγειου χαρακτήρα της, δεν επιδρά στο προστατευτέο αντικείμενο και δεν επιφέρει ουδεμία βλαπτική αλλοίωση στην ακεραιότητα του τόπου. Ισχύει κι εδώ ότι αν τεκμηριωθεί όποια απώλεια σε περιβάλλον και βιοποικιλότητα, από την δραστηριότητα αυτή ή την διαμόρφωση τυχόν υπέργειων θέσεων-εγκαταστάσεων, θα πρέπει να υφίσταται άμεση πρόβλεψη για κυρώσεις και αποκατάσταση.
Για την θεσμική ενσωμάτωση των ανωτέρω θα πρέπει να εξειδικευθεί περαιτέρω η κατηγορία χρήσεων 25 του ΠΔ 59/2018 (ΦΕΚ Α’ 114/29.06.2018), δηλ. η ειδική κατηγορία για τις εξορυκτικές δραστηριότητες, ώστε να επιτρέπονται οι Εξορυκτικές δραστηριότητες που διενεργούνται αποκλειστικά υπόγεια εντός της Ζώνης Προστασία της Φύσης (Ζώνη Β), υπό την προϋπόθεση ότι οι όποιες αποθέσεις της υπόγειας εκμετάλλευσης θα βρίσκονται εκτός ζωνών προστασίας της φύσης (Ζώνες Α και Β), χωρίς άλλες επιφανειακές επεμβάσεις, πλην των ελάχιστα απαιτούμενων έργων προσπέλασης και λειτουργικής υποστήριξης έμπροσθεν της εισόδου των στοών.
Με την συγκεκριμένη θεσμοθέτηση της υπόγειας εξόρυξης και την ενσωμάτωσή της στις Ζώνες Προστασίας της Φύσης (Β), δεν θίγεται η συνοχή των Ζωνών Προστασίας της Φύσης, καθώς τα προπαρασκευαστικά έργα (διανοίξεις οδών προσπέλασης, κάθετων μετώπων) είναι πολύ μικρής κλίμακας και επέμβασης και τα οποία θα κρίνονται αρμοδίως στη φάση της έγκρισης των μελετών (πριν) και θα ελέγχονται περαιτέρω από τις ελεγκτικές εντεταλμένες αρχές (μετά).
Με αυτό τον τρόπο, δύναται να αξιοποιηθούν τα ιδιαίτερα μαρμαροφόρα και κοιτάσματα βιομηχανικών ορυκτών της χώρας, εφόσον εντοπιστούν σε ζώνες προστασίας της φύσης (ζώνη Β), προάγοντας στον μέγιστο βαθμό τη βιώσιμη διαχείριση φυσικών πόρων, υπηρετώντας παράλληλα την προστασία του περιβάλλοντος και συμβάλλοντας στην οικονομική ανάπτυξη. Να ληφθεί υπόψη ότι για την εγκατάσταση των ΑΠΕ (σταθμών Μέσης/Υψηλής Τάσης) επιτρέπονται τα προαπαιτούμενα προπαρασκευαστικά έργα που θεωρούνται αντίστοιχης κλίμακας επέμβασης.
