Στο σημερινό άρθρο θα εξετάσουμε την πλαστική τέχνη του 6ου αιώνα π.Χ. Συγκεκριμένα θα αναφερθούμε στα υλικά που χρησιμοποιούνταν, τη σημειολογία και τη χρήση των γλυπτών- κυρίως των κούρων και των κορών- καθώς θα δούμε και κάποια χαρακτηριστικά παραδείγματα. Όταν λέμε 6ος αιώνας, μιλάμε για την αρχαϊκή εποχή.
Η πλαστική αυτής της εποχής είναι η απόλυτη έκφραση της μνημειακότητας, με κύρια χαρακτηριστικά αυτής, το μόνιμο ανθεκτικό υλικό, το τεχνικό επίτευγμα, το επιβλητικό μέγεθος και την υποβλητική λειτουργία. Η ανθεκτικότητα του υλικού οδήγησε στην απόρριψη του πωρόλιθου, που χρησιμοποιούνταν, ευρέως, μέχρι εκείνη την περίοδο και αντικαταστάθηκε με το μάρμαρο, το οποίο, πλέον, ήξεραν πως να το δουλέψουν, έχοντας λάβει τις κατάλληλες γνώσεις από την Αίγυπτο η οποία μεγαλούργησε στην μνημειακή τέχνη. Η ποιότητα και ο «χαρακτήρας» του μαρμάρου διαφέρει από περιοχή, σε περιοχή. Για παράδειγμα, την τιμητική τους έχουν τα παριανά μάρμαρα και της Νάξου, τα οποία ξεχωρίζουν από το λευκό του χρώμα, όπου με την παρουσία του ήλιου ακτινοβολούν ακόμη περισσότερο.
Ωστόσο, επειδή το μάρμαρο της Νάξου είναι χοντρόκοκκο, όπως λέγεται, και χαμηλότερης ποιότητας από το παριανό, το παριανό, τελικώς, από τα μέσα του 6ου αιώνα κυριάρχησε. Η εξόρυξη του ήταν μία δύσκολη και δαπανηρή διαδικασία, τα λατομεία της Πάρου ήταν μακριά από τη θάλασσα. Η ποιότητα του μαρμάρου όμως ήταν γεγονός που δικαιολογούσε την όλη κοπιώδη και πολυδάπανη διαδικασία. Ιδιαίτερα το μάρμαρο που βρισκόταν σε βαθιές στοές στις πλαγιές του βουνού είχε την καλύτερη ποιότητα. Επειδή οι άνθρωποι χρειάζονταν κάποιο είδος φωτισμού σε εκείνους τους χώρους, είχαν κάποιο είδος λυχναριού, έτσι και το παριανό αυτό μάρμαρο ονομάστηκε λυχνίτης. Εκτός της Νάξου και της Πάρου, υπάρχει και το πεντελικό λευκό μάρμαρο αλλά και το μάρμαρο του Υμηττού που παρουσιάζει γαλαζωπές φλεβώσεις.
Η επεξεργασία των μαρμάρων για την τελική ολοκλήρωση των γλυπτών προϋπέθετε την χρήση ορισμένων εργαλείων από σίδερο, όπως ήταν η βελόνη ή η σμίλη για την επεξεργασία της επιφάνειας, το τρύπανον για την διάνοιξη οπών αλλά και η σμύριδα για την λείανση των επιφανειών. Βέβαια, δε πρέπει να ξεχνάμε και τη χρωματική επεξεργασία μιας και τα αγάλματα δεν είχαν αυτό το μινιμαλιστικό λευκό χρώμα αλλά ήταν χρωματισμένα με έντονα χρώματα. Οι γλύπτες πήγαιναν στα λατομεία για την επιλογή του κατάλληλου λίθου, στα λατομεία γινόταν και η αρχική επεξεργασία του, σε πολλές περιπτώσεις που υπήρχε κάποια «ατεχνία», κάποιο λάθος στην επεξεργασία, ο λίθος με την όποια επεξεργασία του είχε γίνει μέχρι εκείνη τη στιγμή παρέμενε στο λατομείο, ημιτελής. Σε πολλά λατομεία της αρχαιότητας έχουν εντοπιστεί τέτοιες περιπτώσεις.
Τα αρχαϊκά αγάλματα διέπονταν από ορισμένες βασικές αρχές όπως:
- Αυστηρή Τυπολογία- ένας βασικός τύπος
- Συμμετρία
- Αρμονία
- Επιβλητικές μορφές με συμβολικές κινήσεις
- Μετωπικότητα & Σχηματοποίηση
- Επιφανειακή Ανατομία (συμβατικότητα, μη φυσιοκρατική παρουσίαση της ανατομία λόγω έλλειψης τεχνογνωσίας)
- Συμβατικότητα
- Διακοσμητικότητα
- Κοινωνικές Αναφορές
- Χρήση ως αναθήματα ή σήματα σε τάφους ( «βάζα» αριστοκρατικών ιδεών)
Κούροι
Οι κούροι είναι ο γνωστότερος τύπος της ελληνικής πλαστικής με ιδιαίτερη επιρροή στην παγκόσμια γλυπτική ανά τους αιώνες. Ο κούρος είναι μία παρουσίαση ενός νεαρού άνδρα στην εφηβεία, τοποθετείται όρθιος, καθώς και γυμνός, ενώ τα χέρια του είναι κατά μήκος του σώματος, ενωμένα με τους μηρούς σε γροθιές. Τα κυριότερα και πιο γνωστά χαρακτηριστικά τους δεν είναι άλλα από το αριστερό πόδι τους το οποίο το προτάσσουν προς τα εμπρός, έτσι δίνουν την αίσθηση της κίνησης. Το δεύτερο χαρακτηριστικό είναι το λεγόμενο αρχαϊκό μειδίαμα, πρόκειται για ένα διακριτικό χαμόγελο το οποίο προστέθηκε για να δώσει ζωντάνια στο έργο. Το τρίτο χαρακτηριστικό είναι το “Ηράκλειον άμμα” (κόμβος του Ηρακλέους) το οποίο το βρίσκουμε στους κούρους με μακριά μαλλιά και πρόκειται για μία ταινία με έναν κόμβο που δένει στο πίσω μέρος της κεφάλης. Στον κούρο εντοπίζονται όλα εκείνα τα αριστοκρατικά ιδεώδη του καλού και αγαθού νέου, δηλαδή του ωραίου, γυμνασμένου σώματος αλλά και της καλής ψυχής. Για να παραγγείλει κανείς ένα τέτοιο έργο, δε χρειάζεται να πούμε ότι έπρεπε να αποτελεί μέλος της αριστοκρατίας, κι έτσι ήταν φυσικό να φέρει τα ιδεώδη της.
Ο «Κούρος της Αναβύσσου»
Ο Κούρος της Αναβύσσου ή Κούρος εν προμάχοις ή Κούρος του Κροίσου είναι ένα κομψοτέχνημα της μνημειακής τέχνης, της πλαστικής του 6ου αιώνα. Με ύψος 194 εκ., βρέθηκε κατά τη διάρκεια παράνομης ανασκαφής στην Ανάβυσσο της Αττικής το 1937. Οι αρχαιοκάπηλοι έκοψαν το άγαλμα σε δύο κομμάτια και το πέρασαν παράνομα από τη χώρα με τελικό προορισμό το Παρίσι. Τον αμέσως επόμενο χρόνο είχε ήδη επιστρέψει στην Ελλάδα. Συναρμολογήθηκε, συντηρήθηκε και τοποθετήθηκε στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Ο Κούρος εν προμάχοις πρόκειται για επιτύμβιο άγαλμα προς τιμή και μνήμη κάποιους νεαρού-έφηβου πολεμιστή, ονόματι Κροίσος, ο οποίος “έπεσε” μαχόμενος για την πατρίδα του. Το άγαλμα τοποθετείται περί το 530 π.Χ.
Στη βάση του υπάρχει η επιγραφή «ΣΤΕΘΙ ΚΑΙ ΟΙΚΤΙΡΟΝ ΚΡΟΙΣΟΠΑΡΑ ΣΕΜΑ ΘΑΝΟΝΤΟΣ ΗΟΝΠΟΤ’ ΕΝΙ ΠΡΟΜΑΧΟΙΣ ΟΛΕΣΕΘΟΡΟΣ ΑΡΕΣ», δηλαδή «Στάσου και θρήνησε στου Κροίσου /δίπλα το μνήμα που πέθανε όταν /Στην πρώτη γραμμή τον αφάνισε / ο
τρομερός Άρης». Ο κούρος της Αναβύσσου επρόκειτο για την πιο εξελιγμένη μορφή αυτού του τύπου, με χαρακτηριστικά που μαρτυρούν τεχνική πρόοδο. Όπως η κίνηση, η οποία αποδίδεται με μεγαλύτερη πειστικότητα, ενώ η μυολογία δεν δίνεται τώρα με σχηματικό, συμβατικό τρόπο αλλά με μεγαλύτερη πλαστικότητα. Κύρια διαφορά το γεγονός πως τα χέρια είναι πλέον ελεύθερα από το σώμα, οι πήχεις ακολουθούν το υπόλοιπο σώμα μα δεν είναι κολλημένοι. Στο κεφάλι του παρατηρούμε ένα είδος καλύμματος, αυτό το κάλυμμα ονομάζεται πίλος, είναι πλεκτό και έμπαινε κάτω από το κράνος, υπενθύμιση πως ήταν πολεμιστής.
Κόρες
Οι κόρες ήταν το αντίστοιχο του κούρου στο θηλυκό. Εμφανίζονται τον 7ο αιώνα και συνεχίζουν να παράγονται και να εξελύσσονται ως τα τέλη της αρχαϊκής εποχής. Η κόρη δίνεται όρθια, ενδεδυμένη με χιτώνα και ιμάτιο, ενώ τις περισσότερες φορές φέρει και πλούσια κοσμήματα. Όπως και ο κούρος έτσι και η κόρη αποτυπώνεται σε νεαρή ηλικία. Τα μαλλιά της είναι πάντα φροντισμένα με κάποια κόμμωση. Πολλές φορές κρατάει κάποιου είδος προσφορά.
Στην περίπτωση της κόρης τον 5ο αιώνα το αρχαϊκό μειδίαμα δεν τις συνοδεύει ενώ τον 6ο αιώνα το ένα πόδι είναι σε προβολή για την ψευδαίσθηση της κίνησης και το αντίστοιχο χέρι σηκώνει το φόρεμα ώστε να μπορεί να περπατήσει με άνεση. Πέρα από τον χιτώνα ο οποίος είναι το πιο «πολυφορεμένο» ένδυμα των κορών, υπάρχουν και άλλες με πέπλο.
Ο χιτώνας διπλώνεται στα δύο κατά πλάτος, το ιμάτιο φοριέται πάνω από τον χιτώνα και κουμπώνεται πλάγια πάνω από τον έναν ώμο. Ο πέπλος- κι όχι «το πέπλο» όπως λανθασμένα λέγεται- είναι ένα βαρύτερο από τα άλλα ένδυμα με πολλαπλές πτυχώσεις που καλύπτει το σώμα εκτός ενός τμήματος στο στήθος και την πλάτη, ο πέπλος «δένονταν» με περόνες-είδος κοσμήματος (σα μεγάλη καρφίτσα)- στους ώμους ενώ δενόταν κανονικά στη μέση.
Τα χρώματα δε θα πρέπει να λησμονούνται, καθότι δημιουργούν λανθασμένες εντυπώσεις, μπορεί ο ευρωπαϊκός νεοκλασικισμός για να εκπληρώσει τα ιδανικά του να εθελοτυφλούσε στο θέμα των χρωμάτων στα αρχαία αγάλματα αλλά δε θα πρέπει να ξεχνούμε ότι και οι αρχαίοι ήταν ζωντανοί, με όλη τη σημασία της λέξης, και τα χρώματα αυτά δεν έδειχναν παρά την ζωντάνια. Οι χρωστικές ουσίες προέρχονταν από ορυκτά στην μορφή της σκόνης και απλώνονταν στα γλυπτά σε συνδυασμό με κάποιο συνδετικό υλικό.
«Φρασίκλεια»
Η κόρη Φρασίκλεια χρονολογείται μεταξύ του 550 και του 540 π.Χ. Βρέθηκε το 1972 στη νεκρόπολη του Μυρρινούντος. Φοράει πολύχρωμα ρούχα, πόλο (το στέμμα) στολισμένο με άνθη, βραχιόλι στο χέρι, περιδέραιο στο λαιμό, ενώτια (σκουλαρίκια) ενώ στο χέρι κρατά ένα άνθος λωτού. Τέλος στα πόδια φοράει σανδάλια. Η Φρασίκλεια φοράει ποδήρη χιτώνα διακοσμημένο με εγχάρακτους αστέρες, ρόδακες και σβάστικες. Φέρει μία κατακόρυφη ταινία με μαιάνδρους ενώ στη μέση έχει ζώνη. Στη βάση του αγάλματος έχει χαραγμένο ένα επίγραμμα με το όνομα της καθώς και την ιδιότητα της. «ΣΗΜΑ ΦΡΑΣΙΚΛΕΙΑΣ. ΚΟΡΗ ΚΕΚΛΗΣΟΜΑΙ ΑΙΕΙ ΑΝΤΙ ΓΑΜΟΥ ΠΑΡΑ ΘΕΩΝ ΤΟΥΤΟ
ΛΑΧΟΥΣ’ ΟΝΟΜΑ», δηλαδή «Μνήμα της Φρασίκλειας, θα καλούμαι κόρη (δηλ. ανύπαντρο κορίτσι) για πάντα, αφού αντί για γάμο οι θεοί αυτό το όνομα μου όρισαν». Η Φρασίκλεια, λοιπόν, πέθανε ανύπαντρη έτσι για πάντα θα παρέμενε κόρη, μιας και γυναίκα οριζόταν μετά τον γάμο. Παράλληλα από την επιγραφή μαθαίνουμε και το όνομα του δημιουργού της ο οποίος είναι ο Αριστίωνας ο Πάριος.
- Boardman, J., 2001. Ελληνική πλαστική. Η αρχαϊκή περίοδος. Μετάφραση Ε. Σημαντώνη – Μπουρνιά. Αθήνα: Καρδαμίτσα.
- Γιαλούρης, Ν. 1994. Αρχαία γλυπτά. Αθήνα: Εκδοτική Αθηνών.
- el.wikipedia.org
Άρθρο του κ. Γ. Καραγιώργου, τμήμα Ιστορίας & Αρχαιολογίας του Παν. Ιωαννίνων
Πηγή: www.maxmag.gr
