Των Δημήτρη Δημητριάδη, Αντιπρόεδρος Συνδέσμου Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων
και Νικόλαου Αρβανιτίδη, Δρ Οικονομικός Γεωλόγος
Η Πράσινη Συμφωνία (Green Deal) περιλαμβάνει μια ολοκληρωμένη σειρά πρωτοβουλιών πολιτικής από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, που αφορούν στην ενεργειακή μετάβαση, στην κυκλική οικονομία, στην καθολική και ολιστική αξιοποίηση των πρώτων υλών, με πρωταρχικό στόχο να καταστεί η οικονομία της Ευρώπης κλιματικά ουδέτερη. Η υλοποίηση της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας θα απαιτήσει τεράστιες ποσότητες στρατηγικών και κρίσιμων ΟΠΥ (ΣΚΟΠΥ), αλλά και άλλων ΟΠΥ.
Η νέα Βιομηχανική Στρατηγική (industrial Strategy) για την Ευρώπη, που και αυτή στοχεύει στην επίτευξη και καθιέρωση μιας κλιματικά ουδέτερης οικονομίας έως το 2050, καθώς και στην ενίσχυση της κυκλικής οικονομίας και των στρατηγικών αλυσίδων αξίας, βασιζόμενη σε ΣΚΟΠΥ και όχι μόνο.
Το νέο σχέδιο δράσης για την Κυκλική Οικονομία (Circular Economy Action Plan) που είναι ένα από τα κύρια δομικά στοιχεία της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας και της νέας ατζέντας της Ευρώπης για βιώσιμη ανάπτυξη. Αποτελεί προϋπόθεση για την επίτευξη του στόχου της ΕΕ για την κλιματική ουδετερότητα το 2050 και για την ανάσχεση της απώλειας βιοποικιλότητας. Προωθεί τις διαδικασίες και πρακτικές κυκλικής οικονομίας και στοχεύει στην μείωση των αποβλήτων μέσα από μια ολιστική, στην περίπτωση μας, παραγωγική αξιοποίηση των ΟΠΥ που εντοπίζονται σε κάθε κοίτασμα.
Ο Κανονισμός για τις Κρίσιμες ΟΠΥ (ΚΟΠΥ/ Critical Raw Materials Act) περιλαμβάνει έναν κατάλογο 34 ΚΟΠΥ, 16 από τις οποίες θεωρούνται ιδιαίτερης στρατηγικής σημασίας, μεταξύ των οποίων. Συμπεριλαμβάνονται ο χαλκός και το νικέλιο. Η ΕΕ έχει θέσει αρκετούς στόχους, όπως για παράδειγμα ότι, έως το 2030 τουλάχιστον το 10% της ετήσιας κατανάλωσης ΣΚΟΠΥ θα πρέπει να εξορύσσεται εντός της Ευρώπης, το λιγότερο το 40% επεξεργασμένων προϊόντων να παράγεται εντός της ΕΕ, το λιγότερο 15% να προέρχεται από ανακύκλωση, μικρότερη από 65% εξάρτηση κάθε μιας ΣΚΟΠΥ από μια χώρα για να ενισχυθεί με τον τρόπο αυτό σε ευρωπαϊκό επίπεδο η βιωσιμότητα των αλυσίδων αξίας που βασίζονται σε ΣΚΟΠΎ.
Το Στρατηγικό Σχέδιο Εφαρμογής της Ευρωπαϊκής Σύμπραξης Καινοτομίας για τις ΟΠΥ (Strategic Implementation Plan of the European Innovation Partnership on Raw Materials), σαν μια πλατφόρμα ανάδειξης καινοτόμων προσεγγίσεων σε σχέση με τις προκλήσεις που συνδέονται με τα διάφορα στάδια των αλυσίδων αξίας ΟΠΥ, από την κοιτασματολογική έρευνα, την εξόρυξη και την επεξεργασία, μέχρι τα τελικά προϊόντα και την ανακύκλωση. Οι ερευνητικές προτεραιότητες που προέκυψαν εντάχθηκαν σε έργα που χρηματοδοτήθηκαν και χρηματοδοτούνται αντίστοιχα από τα ευρωπαϊκά προγράμματα Έρευνας και Καινοτομίας Ορίζοντας 2020 και Ορίζοντας Ευρώπη.
Ποια όφείλει να είναι η αποστολή και ποιοι οι στόχοι της μεταλλευτικής πολιτικής
Η αποστολή της μεταλλευτικής πολιτικής είναι η βιώσιμη παραγωγική αξιοποίηση των ΟΠΥ της χώρας που παρουσιαζουν κοιτασματολογικό ενδιαφέρον και ωριμότητα.
Η δυναμική υλοποίηση της προοπτικής αυτής επιτυγχάνεται με την πρόσέγγιση δύο στόχων που αναφέρονται,
- στην δημιουργία θετικού επενδυτικού ενδιαφέροντος που προϋποθέτει την απλοποίηση της αδειοδοτικής διαδικασίας, την εφαρμογή πρακτικών υπεύθυνης εξόρυξης και της «εν γένει» μεταλλευτκής παραγωγής, καθώς και την καθετοποιημένη και ολιστική αξιοποίηση στην βάση ολοκληρωμένων αλυσίδων αξίας των ελλεηνικών ΟΠΥ
- στην δημόσια διαβούλευση και διάλογο σχετικά με τις απαιτήσεις για την κάλυψη των αυξημένων αναγκών της κοινωνίας με τις ΟΠΥ που χρειάζονται για την πραγματοποίηση της πράσινης οικονομίας, μέσα από την διττή ενεργειακή και ψηφιακή μετάβαση. Χαρακτηριστικές δυνατότητες σχετικής χρηματοδότησης μπορεί να είναι:
- Ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας (RRF) αποτελεί ένα ισχυρό χρηματοδοτικό μέσο το οποίο βρίσκεται στο επίκεντρο του προγράμματος NextGenerationEU, που είναι το σχέδιο της ΕΕ για να βγει ισχυρότερη και ανθεκτικότερη η Ευρωπαική Ένωση από την τρέχουσα ενεργειακή, γεωπολιτική και οικονομική κρίση. Μέσω του Μηχανισμού αυτού, η Επιτροπή συγκεντρώνει κεφάλαια δανειζόμενη από τις κεφαλαιαγορές (έκδοση ομολόγων εξ ονόματος της ΕΕ). Στη συνέχεια, τα κεφάλαια αυτά είναι στη διάθεση των Κρατών-Μελών, προκειμένου να υλοποιήσουν φιλόδοξες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις, οι οποίες κάνουν τις οικονομίες και τις κοινωνίες τους περισσότερο βιώσιμες, ανθεκτικές και προετοιμασμένες για την πράσινη και την ψηφιακή μετάβαση, σύμφωνα με τις στρατηγικές προτεραιότητες της ΕΕ.
- H εφαρμογή του πιο πρόσφατου Σχεδίου REPowerEU, της αντίδρασης δηλαδή της ΕΕ στις κοινωνικοοικονομικές δυσχέρειες και στις διαταραχές της παγκόσμιας αγοράς ενέργειας που προκλήθηκαν από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Το REPowerEU έχει σχεδιαστεί έτσι ώστε ο Μηχανισμός Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας να μπορεί να διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη ασφαλούς, οικονομικά προσιτής και καθαρής ενέργειας. Με την παροχή πρόσθετης ενωσιακής χρηματοδότησης, ο μηχανισμός αυτός θα βοηθήσει τις χώρες της ΕΕ να πραγματοποιήσουν τις κρίσιμες εκείνες μεταρρυθμίσεις και επενδύσεις που απαιτούνται αφενός για τον ταχύ τερματισμό της εξάρτησής τους από τα ρωσικά ορυκτά καύσιμα, αφετέρου για την προώθηση της αυτονομίας της ΕΕ και των Κρατών-Μελών της τόσο σε ενεργειακές όσο και σε ορυκτές πρώτες ύλες που είναι απαραίτητες στη διαδικασία της πράσινης και ψηφιακής μετάβασης.
Προτεινόμενα θεματικά πεδία που μπορεί να διαπραγματεύεται η μεταλλευτική πολιτική
Εθνική και ευρωπαϊκή αυτάρκεια κοιτασμάτων ΟΠΥ
Η διαθεσιμότητα ΟΠΥ είναι ζωτικής σημασίας για τη σύγχρονη κοινωνία και κυρίως για την επίτευξη των κλιματικών στόχων. Στην Ευρώπη, καταναλώνουμε περίπου το ένα τέταρτο των παγκόσμιων ΟΠΥ, αλλά παράγουμε μόνο το 3%. Εξαρτόμαστε σε μεγάλο βαθμό από τις εισαγωγές. Στην Ελλάδα η διασφάλιση παραγωγικής βιωσιμότητας των κοιτασμάτων που ήδη αξιοποιούνται αλλά και η περαιτέρω ωριμότητα αυτών που παρουσιάζουν δυναμικό ενδιαφέρον, είναι στρατηγικής σημασίας. Γενικά, ζητούμενο είναι η διατήρηση και αύξηση της ανταγωνιστικότητας μέσα από μια τακτική εκμετάλλευσης που στηρίζεται στην ζήτηση και τις εκάστοτε ανάγκες.
Βιώσιμη και κυκλική ανάπτυξη των ΟΠΥ
Βασική προϋπόθεση και προαπαιτούμενο είναι η παραγωγική αξιοποίηση των ΟΠΥ της χώρας με υπεύθυνο, καθετοποιημένο και ολιστικό τρόπο, σύμφωνα με πρακτικές εφαρμογές κυκλικής οικονομίας και ανθεκτικότητας των σχετικών αλυσίδων αξίας. Η ευρύτερη συνέργεια και αποδοχή της μεταλλευτικής δραστηριότητας από την κοινωνία, σε συνδυασμό με την κοινωνικοοικονομική συμβολή και περιβαλλοντική διάσταση που αυτή συνεπάγεται, καθώς και η προοπτική ανακύκλωσης και επανάχρησης, όπως για παράδειγμα είναι η δυνατότητα ανάκτησης ΣΚΟΠΥ από ιστορικά και ενεργά μεταλλευτικά απόβλητα.
Σύγχρονο λειτουργικό και εργασιακό περιβάλλον
Είναι προφανές ότι η ψηφιοποίηση και η αυτοματοποίηση βρίσκονται ακόμη σε πρώιμο στάδιο και ότι οι πιθανές εφαρμογές στον μεταλλευτικό κλάδο είναι τεράστιες. Η εισαγωγή νέων ψηφιακών εργαλείων και εφαρμογών σε υπάρχουσες παραγωγικές διαδικασίες και εργασιακές μεθόδους αποτελεί μια μεγάλη πρόκληση. Οι όποιες προηγμένες ψηφιακές λύσεις θα απαιτούν από το προσωπικό να διαθέτει, για παράδειγμα, έναν εντελώς νέο τύπο γνώσεων και δεξιοτήτων. Η μεταλλευτική βιομηχανία, πέρα από τον ρόλο που διαδραματίζει στην κλιματική μετάβαση της κοινωνίας και στην εξασφάλιση βιώσιμων αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού ΟΠΥ, θα πρέπει η ίδια της να ελαχιστοποιήσει τις δικές της εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου που σχετίζονται με την παραγωγή. Αυτό προϋποθέτει για παράδειγμα σχετικές επενδύσεις στην ηλεκτροκίνηση, την ψηφιοποίηση και τον αυτοματισμό (όπως χρήση ρομποτικής τεχνολογίας, ηλεκτροκίνητα μηχανήματα, ψηφιακή ασύρματη τεχνολογία) προκειμένου να επιτευχθούν πιο αποτελεσματικές διαδικασίες, πιο αποδοτική ενεργειακά και οικονομικά παραγωγή και καλύτερο εργασιακό περιβάλλον.
Έρευνα και εκπαίδευση αιχμής
Βασικό ζητούμενο είναι ένα ευνοϊκό ερευνητικό περιβάλλον και μια καλά χρηματοδοτούμενη ερευνητική υποδομή. Η κοιτασματολογική και μεταλλευτική έρευνα να πραγματοποιείται σε στενή συνεργασία με την ελληνική βιομηχανία και να λαμβάνει υπόψη της τις διεθνείς εξελίξεις. Η συνεργασία μεταξύ βιομηχανίας, ερευνητικών κέντρων και ακαδημαϊκής κοινότητας ενισχύει όλα τα εμπλεκόμενα μέρη και συμβάλλει στην ανάδειξη μιας προβεβλημένης θέσης της χώρας στην καινοτομία που σχετίζεται με τις αλυσίδες αξίας ΟΠΥ. Τα γεωπεπιστημονικά ΑΕΙ της χώρας οφείλουν να προσαρμόσουν τα εκπαιδευτικά τους προγράμματα και την βασική τους έρευνα ώστε να ανταποκρίνονται στις γνωσιακές ανάγκες που απαιτούνται για την βιώσιμη βιομηχανική αξιοποίηση των ΟΠΥ της χώρας.
Κοινός οδικός χάρτης έρευνας και καινοτομίας
Ο οδικός χάρτης πρέπει να περιγράφει τις προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ελληνική βιομηχανία ΟΠΥ, μαζί με τις ανάγκες έρευνας και καινοτομίας που είναι ζωτικής σημασίας για τη διατήρηση μιας ανταγωνιστικής, βιώσιμης και υπεύθυνης παραγωγής. Θα χρειαστούν σημαντικές επενδύσεις στην έρευνα και την καινοτομία για να επιτύχει η βιομηχανία ΟΠΥ τόσο να μειώσει το κλιματικό της αποτύπωμα όσο και να συμβάλει στην αύξηση του επιπέδου αυτάρκειας της Ελλάδας και της ΕΕ, και στην εξασφάλιση βιώσιμων αλυσίδων αξίας και εφοδιασμού ΟΠΥ. Η κυβέρνηση πρέπει να αναλάβει την πρωτοβουλία εθνικών επενδύσεων μεγάλης κλίμακας, εστιασμένων τόσο στη βασική έρευνα όσο και στην εφαρμοσμένη έρευνα για μια βιώσιμη μεταλλευτική βιομηχανία. Συνεπώς, δημόσια επενδυτική ενίσχυση του οικονομικού και ανθρώπινου δυναμικού σχετικά με την βασική και εφαρμοσμένη γεωεπιστημονική έρευνα, σε συνδυασμό με την προώθηση της ερευνητικής συνεργασίας στην ΕΕ και διεθνώς. Συγκεκριμένα κατευθύνσεις έρευνας και καινοτομίας που θα μπορούσαν να υπηρετήσουν την ενίσχυση ανθεκτικότητας των ελληνικών και ευρωπαϊκών αλυσίδων αξίας ΟΠΥ είναι αυτές που συνδέονται με την
- ανάπτυξη και εφαρμογή νέων μεθόδων και τεχνολογιών κοιτασματολογικής έρευνας σε σχέση κυρίως με τον εντοπισμό ΣΚΟΠΥ,
- υπεύθυνη εξόρυξη, κυρίως όταν πρόκειται για επιφανειακά αλλά και μεταλλεία μεγάλου βάθους, καθώς και σε σχέση με την ελαχιστοποίηση των αποβλήτων
- την πιο αποδοτική διαδικασία εμπλουτισμού, κυρίως όταν αφορά σε συμπυκνώματα που παράγονται από σύνθετα και χαμηλής περιεκτικότητας μεταλλεύματα, αλλά και σε σχέση την μείωση κατανάλωσης ενέργειας, νερού και παραγωγής αποβλήτων
- την βελτίωση μεταλλουργικής ανάκτησης ΣΚΟΠΥ τόσο από πρωτογενείς και δευτερογενείς κοιτασματολογικές πηγές
- την μείωση και βέλτιστη διαχείριση των περιβαλλοντικών επιπτώσεων
- την δημιουργία ελκυστικού και ασφαλούς εργασιακού περιβάλλοντος
- την αποτελεσματική συνέργεια με τις τοπικές κοινωνίες μέσα από διαφάνεια και διαβούλευση σχετικά με την αδειοδότηση, αλλά και σε σχέση με τα οικονομικά οφέλη που συνεπάγεται η μεταλλευτική δραστηριότητα
- την προώθηση θεμάτων που αναφέρονται στην ισότητα των φύλων και την αποδοχή της διαφορετικότητας μέσα μια βαθύτερη κατανόηση των συνεπειών της έλλειψης ίσων ευκαιριών και πώς η μεγαλύτερη ένταξη μπορεί να βοηθήσει στην παραγωγικότητα των εταιρειών.
