Tα Ευρωπαϊκά Πανεπιστημιακά Μουσεία αποτελούν μια ιδιαίτερη κατηγορία μουσείων με πολυσχιδή ρόλο και μεγάλη δυναμική, ενώ τα τελευταία χρόνια τυγχάνουν μιας ιδιαίτερης ανάπτυξης και στη χώρα μας. Τα Πανεπιστημιακά Μουσεία σταδιακά εγκαταλείπουν την αρχική τους εσωστρέφεια, παύοντας να είναι κλειστοί, στο ευρύ κοινό, χώροι που απευθύνονται μόνο σε συγκεκριμένες κατηγορία «μυημένων» επισκεπτών και ερευνητών, και ανοίγουν το περιεχόμενο και τις δράσεις τους προς την κοινωνία.
Υπηρετούν, με τον τρόπο αυτό, πιο ολοκληρωμένα το μορφωτικό/πολιτιστικό ρόλο των Πανεπιστημίων, ως βασικοί κόμβοι ανάδειξης και εξωστρέφειας του γνωσιακού και εκθεματικού πλούτου των ακαδημαϊκών μας ιδρυμάτων. Μέσα από πολύπλευρες δράσεις, και με τη βοήθεια της τεχνολογίας, καλούνται πλέον, να επιτύχουν μια δύσκολη ισορροπία, μεταξύ της διατήρησης/διαφύλαξης της πολιτιστικής και τεχνολογικής κληρονομιάς, της ανάδειξης της ιστορίας της γνώσης και των επιστημών αλλά και της καινοτομίας.
Με σύγχρονα εκπαιδευτικά προγράμματα, αποτέλεσμα συνεργασίας διαφορετικών ειδικοτήτων, επικουρούν όσα οι μαθητές διδάσκονται στο πλαίσιο του σχολικού προγράμματος. Εστιάζουν περισσότερο ή και αποκλειστικά σε δράσεις και δραστηριότητες συμμετοχικού και βιωματικού χαρακτήρα, προσαρμοσμένες σε ηλικιακές ομάδες με διαφορετικό γνωσιακό υπόβαθρο, ενισχύοντας έτσι το μοντέλο ενεργητικής μάθησης-διδασκαλίας.
Το Ορυκτολογικό Μουσείο γαιο-ΟΡΑΜΑ της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών του ΕΜΠ, αποτελεί ένα από τα νεότερα μέλη των Ελληνικών Πανεπιστημιακών Μουσείων. Η πρόσφατη θεσμοθέτησή του ως Πανεπιστημιακό Μουσείο (ΦΕΚ 1214/10.04.2019), επισφραγίζει αλλά και σηματοδοτεί έναν νέο σταθμό μιας, σχετικά, μακράς πορείας εξέλιξης και ωρίμανσης.
Οι επισκέπτες του Μουσείου μας, μικροί και μεγάλοι, έχουν την ευκαιρία να περιηγηθούν σε μία πλούσια συλλογή μοναδικών γεωεκθεμάτων (ορυκτών, πετρωμάτων, μεταλλευμάτων, απολιθωμάτων) από τον ελληνικό χώρο και άλλα πολλά σημεία του πλανήτη, γνωστά για τον ορυκτό πλούτο τους. Τα εκθέματα αναδεικνύονται και επεξηγούνται κατάλληλα από το πλούσιο τεκμηριωτικό υλικό που τα συνοδεύει. Συνολικά, οι επισκέπτες μας έρχονται κοντά στην ανεκτίμητη κληρονομιά της ερευνητικής δραστηριότητας των πρώτων γεωλόγων καθηγητών του ΕΜΠ, που ξεκίνησε από τον 19ο αιώνα. Η αρχική συλλογή εμπλουτίστηκε, στη συνέχεια, από μεταγενέστερους καθηγητές και ερευνητές, ιδιώτες δωρητές και ενισχύθηκε από αγορές μοναδικών ορυκτών από διεθνείς εκθέσεις ορυκτών.
Η μόνιμη έκθεση γεωεκθεμάτων περιλαμβάνει μεταξύ άλλων, μία σπάνια συλλογή σμιθσονιτών του Λαυρίου, ένα μοναδικό σιδηροπυρίτη από τη Χαλκιδική βάρους μεγαλύτερου από μισό τόνο, lapis lazouli από το Αφγανιστάν, αμέθυστο από τη Βραζιλία, φθορίτη από την Κίνα, και μία συλλογή φθορίζοντων ορυκτών που πάντα μαγεύουν τους μικρούς μας, και όχι μόνο, φίλους. Επίσης, απολιθώματα που καλύπτουν χρονική περίοδο 540 εκ. χρόνων, όπως τριλοβίτες, το διασημότερο απολίθωμα μετά τους δεινόσαυρους, αμμωνίτες και ιππουρίτες, δόντια Μεγαλόδοντα, του μεγαλύτερου καρχαρία, κόκκαλα δεινόσαυρου, δόντια και κόκκαλα θηλαστικών (μαμούθ κ.λπ.) του ελλαδικού χώρου.
Οι επισκέπτες έχουν την ευκαιρία να γνωρίσουν τις Ορυκτές Πρώτες Ύλες (ΟΠΥ) για την παραγωγή μετάλλων όπως το αλουμίνιο, το νικέλιο, το σίδηρο και άλλα υλικά, να ενημερωθούν για σύγχρονες εφαρμογές των ορυκτών, να ακολουθήσουν το ταξίδι των χρωμάτων μέσω των ορυκτών-χρωστικών από την αρχαιότητα έως σήμερα, να συναντήσουν ζωικά και φυτικά είδη που έχουν εξαφανιστεί από τη γη εδώ και εκατομμύρια χρόνια, και να προσεγγίσουν εξελικτικά και οικολογικά ερωτήματα για την προέλευση και εξέλιξη του ανθρώπου και για τις μελλοντικές περιβαλλοντικές/κλιματικές αλλαγές του πλανήτη.
Το μουσειακό υλικό στεγάζεται, από το 2010, σε ένα σύγχρονο διώροφο κτήριο στην Πολυτεχνειούπολη Ζωγράφου, που αποτελεί έναν, υψηλής αισθητικής, δυναμικό χώρο εκπαίδευσης και έρευνας. Μία διαδραστική τράπεζα, τηλεοράσεις τρισδιάστατης προβολής, σύστημα επιτοίχιας προβολής, και φορητοί υπολογιστές αποτελούν, μεταξύ άλλων, τον συνεχώς αναπτυσσόμενο ψηφιακό εξοπλισμό του. Πρόσφατα δε, στον διαδραστικό εξοπλισμό του, προστέθηκε μία σειρά από εκπαιδευτικά ρομπότ που σχεδιάστηκαν και κατασκευάστηκαν στο πλαίσιο ερευνητικών προγραμμάτων. Τα ρομπότ αυτά, που κυριολεκτικά μαγεύουν τους νεότερους επισκέπτες μας, προσομοιάζουν με μηχανήματα έρευνας, εντοπισμού, εξόρυξης και επεξεργασίας ΟΠΥ.
Σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ψηφιακών διαδραστικών εφαρμογών, ο τρόπος ταξινόμησης και παρουσίασης των γεωεκθεμάτων στοχεύει στη δυναμική παρουσίασή τους και στη διαρκή ενεργοποίηση του ενδιαφέροντος του επισκέπτη. Με την περαιτέρω ανάπτυξη υλικού στοχευμένου ανά ηλικιακή ομάδα ενισχύεται η δυνατότητα της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών του ΕΜΠ να απευθυνθεί στις προ-πανεπιστημιακές βαθμίδες της εκπαίδευσης και να «ανοιχτεί» στην κοινωνία. Η, μέχρι σήμερα, εμπειρία δείχνει ότι για τους περισσότερους επισκέπτες μαθητές, αν όχι για όλους, αυτή η επίσκεψη στο Μουσείο αποτελεί και την πρώτη επαφή τους με το Πανεπιστήμιο. Μια σύντομη αναφορά στις δράσεις του Μουσείου αποκαλύπτει την αναπτυσσόμενη δυναμική του, καθώς το γαιο-ΟΡΑΜΑ:
- δέχεται τακτικές επισκέψεις μαθητών πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, ενώ από την επόμενη σχολική χρονιά, θα ξεκινήσει, σε συνεργασία με τους καθηγητές τους, η ανάπτυξη, θεματικών εργασιών (projects), σχετικών με ευρύτερα θέματα που άπτονται των ΟΠΥ, οι οποίες θα παρουσιάζονται κατά την επίσκεψη των μαθητών στο γαιο-ΟΡΑΜΑ,
- αποτελεί ένα ζωντανό εργαστήριο για τους φοιτητές της Σχολής Μηχανικών Μεταλλείων-Μεταλλουργών, και των άλλων Σχολών του ΕΜΠ,
- οργανώνει εκδηλώσεις τη Διεθνή Ημέρα Μουσείων (18η Μαΐου), καθώς και την ημέρα της Αγ. Βαρβάρας, προστάτιδας των μεταλλωρύχων (4η Δεκεμβρίου), με θεματικές ομιλίες και συζητήσεις, ανοικτές προς το ευρύ κοινό. Ενδεικτικά τα θέματα των εκδηλώσεων για το 2018-2019 ήταν: «Μια βραδιά στο Μουσείο. Αναζητώντας Μετεωρίτες στην Ανταρκτική» (https://www.ntua.gr/el/news/events/item/539-mia-vradia-sto-mouseio), «Σχολή ΜΜΜ. Επιστήμη και Τεχνολογία πέρα από τα όρια» (https://www.ntua.gr/el/news/events/item/1048-pragmatopoiithike-me-epityxia-i-ekdilosi-sto-plaisio-tis-evropaikis-nyxtas-mouseion), και «Σχολή ΜΜΜ. Αφιέρωμα στη γυναίκα μηχανικό του κλάδου» (https://www.ntua.gr/el/news/events/item/821-smmm-afieroma-sti-gynaika-mixaniko-tou-kladou),
- λαμβάνει μέρος σε ανοικτές εκδηλώσεις που στοχεύουν να φέρουν κοντά σε πτυχές της επιστήμης και της τεχνολογίας το ευρύ κοινό, μέσα από διασκεδαστικούς, καινοτόμους και διαδραστικούς τρόπους, όπως η Βραδιά Ερευνητή και το Athens Science Festival,
- συμμετέχει σε εκπαιδευτικά προγράμματα και δράσεις του Ευρωπαϊκού Ινστιτούτου Καινοτομίας και Τεχνολογίας για τις ΟΠΥ (EIT Raw Materials), στο πλαίσιο του Wider Society Learning, όπως το RM@Schools για την Ανατολική και Νοτιανατολική Ευρώπη (RM@Schools ESEE 2020-2022) και το Virtual Mine,
- αναπτύσσει ένα δίκτυο συνεργασιών με άλλα σχετικά Πανεπιστημιακά Μουσεία και Συλλογές καθώς και φορείς της εκπαίδευσης, της έρευνας και της βιομηχανίας με σκοπό το σχεδιασμό κοινών ή/και αλληλοσυμπληρούμενων εκπαιδευτικών προγραμμάτων, σχετικά με τις ΟΠΥ.
Στον άμεσο προγραμματισμό του Μουσείου μας, συγκαταλέγονται η ένταξή του στην Επιτροπή Πανεπιστημιακών Μουσείων και Συλλογών του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM/UMAC), η δημιουργία μιας σύγχρονης ενημερωτικής δικτυακής πύλης, η αύξηση της επισκεψιμότητάς του και η περαιτέρω ψηφιακή και διαδραστική ανάπτυξή του. Η έως σήμερα εμπειρία έχει δείξει ότι τα Ελληνικά Ορυκτολογικά Πανεπιστημιακά Μουσεία & Συλλογές μπορούν να συμβάλλουν:
- στην ενημέρωση του κοινού και στοχευμένα των νεότερων γενεών για το ρόλο και τη σημασία των ΟΠΥ στην κάλυψη ζωτικών αναγκών της σύγχρονης κοινωνίας, στην ευαισθητοποίηση σε θέματα περιβάλλοντος και κλιματικής αλλαγής,
- στην εξοικείωση των μαθητών με τις βασικές αρχές κυκλικής οικονομίας στην εξόρυξη, αξιοποίηση, χρήση/επανάχρηση ορυκτών πρώτων υλών,
- στην προσέλκυση φοιτητών στις σπουδές στα αντικείμενα των ΟΠΥ,
- στην αύξηση της κοινωνικής αποδοχής δράσεων και δραστηριοτήτων που σχετίζονται με τις ΟΠΥ.
Η πρόκληση που έχουν να αντιμετωπίσουν τα Ελληνικά Πανεπιστημιακά Ορυκτολογικά Μουσεία, είναι συνυφασμένη με τις προκλήσεις με τις οποίες είναι αντιμέτωπο το ίδιο το Δημόσιο Πανεπιστήμιο, σήμερα. Να λειτουργήσουν σε ένα, ιδιαίτερα, σύνθετο κανονιστικό πλαίσιο, να αναπτύξουν εξωστρεφείς δράσεις και διεθνείς συνεργασίες, να διασφαλίσουν τη βιωσιμότητά τους με την εξεύρεση πόρων, και να υπηρετήσουν με υπεύθυνο τρόπο, εντός του ακαδημαϊκού πλαισίου, τον κοινωνικό τους ρόλο. Παράλληλα, να αναδείξουν τον ορυκτό πλούτο της Ελλάδας, τη σημασία του και τις προοπτικές του.