Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών, στην πρωτοπορία της επιστήμης και της τεχνολογίας

Eltrak banner ad

Του Δ. Καλιαμπάκου, Κοσμήτορα ΣΜΜΜ

Συχνά επικεντρώνουμε στο γεγονός ότι ο κλάδος μας, και η Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών που τον υπηρετεί, καλύπτει μια από τις ζωτικότερες κοινωνικές ανάγκες, την ανάγκη για πρώτες ύλες. Λιγότερο συχνά επικεντρώνουμε σε μια βασική συνέπεια αυτού του γεγονότος: είναι τέτοια η «δίψα» ιστορικά όλων των κοινωνιών για πρώτες ύλες που ο κλάδος για να είναι σε θέση να την καλύψει θα πρέπει να αμφισβητεί διαρκώς τα όρια της επιστήμης και της τεχνολογίας και συνεχώς να τα επεκτείνει. Χαρακτηριστικά, ας αναφέρουμε μόνο ότι στο πρώτο μισό του 21ου αιώνα η παραγωγή πρώτων υλών θα είναι πενταπλάσια του συνόλου της παραγωγής από την αυγή της εμφάνισης του ανθρώπου στη γη. Για να είναι αυτό δυνατό, η μεταλλεία φτάνει στα πιο απόμακρα μέρη του πλανήτη, στις πιο ψηλές κορυφές, στα πιο μεγάλα βάθη των ωκεανών. Αρχίζει δε να σχεδιάζει και τις πρώτες απόπειρες εκμετάλλευσης πρώτων υλών έξω από τον πλανήτη. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι ο κλάδος μας συχνά αναφέρεται ως ο κλάδος των extremes.

Stonetech banner ad
Stonetech banner ad

Για να αναδειχθεί ακριβώς αυτή η πλευρά του κλάδου, η τεχνολογική πρωτοπορία του, η Σχολή Μηχανικών Μεταλλείων Μεταλλουργών αφιέρωσε την Παρασκευή 17 Μαΐου 2019, εορτάζοντας την Ευρωπαϊκή Νύχτα Μουσείων στο Ορυκτολογικό Μουσείο γαιο-Όραμα, μια εκδήλωση αφιερωμένη στις συναρπαστικές όψεις της σύγχρονης τεχνολογίας στον κλάδο, με τίτλο «Επιστήμη και Τεχνολογία πέρα από τα όρια».

Οι ομιλητές της βραδιάς, ο καθένας στον τομέα του, έδειξε επιτεύγματα του κλάδου που στα μάτια του κοινού έμοιαζαν στα όρια ανάμεσα στην πραγματικότητα και την επιστημονική φαντασία. Ήταν όμως απολύτως πραγματικά.

Ο Αν. Καθηγητής Α. Μπενάρδος, αναφέρθηκε σε παραδείγματα μεταλλευτικής δραστηριότητας σε ακραία περιβάλλοντα. Από το μεγαλύτερο επιφανειακό μεταλλείο το Bingham Canyon mine, στις ΗΠΑ, με πλάτος 4,3 km και βάθος 1,2 km, έως το μεταλλείο χρυσού Mponeng στην Ν. Αφρική, το βαθύτερο σημείο του οποίου από την επιφάνεια εκμετάλλευσης φτάνει τα 3,9 km. Κι από εκεί, στο πιο «κρύο» μεταλλείο του κόσμου, το μεταλλείο χρυσού και αντιμονίου Sarylakh, στη Ρωσία, με μέση ελάχιστη θερμοκρασία -47ο C. Στη συνέχεια, αναφέρθηκε στον νέο μεγάλο στόχο του κλάδου, την εξόρυξη στους πυθμένες των ωκεανών. Τέλος, μίλησε για τους εναλλακτικούς ορυκτούς πόρους όπως τα κρυμμένα κοιτάσματα στις χωματερές, τους αστεροειδείς, ακόμη και τους άλλους πλανήτες. Όπως δήλωσε χαρακτηριστικά «για τη μεταλλευτική τα ακραία περιβάλλοντα είναι πολλές φορές μια καθημερινή ρουτίνα».

Στους σταθμούς της επιστήμης της μεταλλουργίας αλλά και της προσωπικής του διαδρομής αναφέρθηκε ο Καθηγητής Ι. Πασπαλιάρης. Από τη Γροιλανδία και το «φίλο» του τον ευδιαλύτη, έως ένα υπόγειο εργαστήριο του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, από το ζιρκόνιο έως τα οξείδια των σπάνιων γαιών και το σκάνδιο, από τις ορυκτές πρώτες ύλες της γης έως εκείνες της σελήνης. Παράλληλα, τόνισε τη σημασία της έρευνας για τις μεθόδους παραγωγής και διαχείρισης της ενέργειας, μιας που η δίψα του πλανήτη για ενέργεια είναι ακόμη μεγαλύτερη και από αυτή για τα υλικά, προβάλλοντας «το ενεργειακά αυτόνομο οίκημα», μια πρωτοποριακή μονάδα έρευνας του Εργαστηρίου Μεταλλουργίας στο Τεχνολογικό Πολιτιστικό Πάρκο Λαυρίου. Έδειξε, ακόμη, πως τα «αγνώστων στοιχείων και ιδιοτήτων» μεταλλεύματα που πρόσφατου «χτες», μετατρέπονται σε επιστήμη του «σήμερα» και απαραίτητα υλικά του κοντινού «αύριο». Καταλήγοντας, επιχειρηματολόγησε πειστικά πάνω στην άποψή του ότι ο μελλοντικός πρώτος έποικος του διαστήματος θα πρέπει να είναι Μεταλλουργός.

Ο γράφων έθεσε το ερώτημα αν οι υπόγειες μεγαπόλεις, που συχνά εμφανίζονται ως κομμάτι της επιστημονικής φαντασίας, έχουν ρεαλιστική βάση. Οι υπόγειες πόλεις έχουν βαθύ ιστορικό παρελθόν. Για παράδειγμα, αυτές που χτίστηκαν με σκοπό να προστατεύουν τους κατοίκους τους από τους επιδρομείς, στην Καππαδοκία, πριν 3000 χρόνια. Αλλά και σήμερα υπάρχουν πλούσια διεθνή παραδείγματα που δείχνουν ότι οι σύγχρονες μεγαπόλεις χρησιμοποιούν συστηματικά τον υπόγειο χώρο τους. Άλλως, δεν θα ήταν δυνατόν να επιβιώσουν. Η συστηματική αξιοποίηση του υπόγειου χώρου (μέσα μεταφοράς και βασική υποδομή, «υπόγειοι ποταμοί» για τη θωράκιση των μεγαπόλεων έναντι των καταστροφικών πλημμυρών, κόμβοι και κέντρα αποθήκευσης του «ψηφιακού κόσμου» κλπ) δεν είναι πολυτέλεια ή ουτοπία αλλά μια αναγκαιότητα για τη βελτίωση της ποιότητας ζωής του σύγχρονου ανθρώπου στις μεγαπόλεις. Κλείνοντας την ομιλία του, ο γράφων ανέφερε χαρακτηριστικά ότι το πιο πολύτιμο κοίτασμα της εποχής δεν είναι μετάλλευμα αλλά κάτι άυλο, ο χώρος κάτω από τις μεγαπόλεις.

Σε νέα προηγμένα υλικά, που νικούν και τις πλέον αντίξοες συνθήκες, αναφέρθηκε στην ομιλία του ο Επίκουρος Καθηγητής Σ. Παπαευθυμίου. Αν οι πρώτες ύλες αποτελούν τη βάση για την επιβίωση και εξέλιξη κάθε κοινωνίας, η επεξεργασία τους και τα τελικά προϊόντα που παράγονται είναι αυτά που προσδιορίζουν το επίπεδο ανάπτυξής της και την ικανότητα να αντιμετωπίζει σύγχρονα προβλήματα. Ο ομιλητής έδωσε πλούσια παραδείγματα από τις σύγχρονες εφαρμογές των υλικών (στην αυτοκινητοβιομηχανία, στην αεροναυπηγική, στη διαστημική τεχνολογία, στη μεταφορά ενέργειας με υποθαλάσσια καλώδια και αγωγούς, στις κατασκευές, στην προσθετική μηχανική, στη βιοτεχνολογία κλπ) με τα οποία καταγράφηκε η αυξανόμενη ζήτηση για όλο και πιο σύνθετα υλικά, με «εξωτικές» ιδιότητες, που να ανταποκρίνονται σε ακραίες συνθήκες θερμοκρασίας – από πολύ χαμηλές έως πολύ υψηλές -, να παρουσιάζουν ιδιαίτερα υψηλές μηχανικές ιδιότητες, να ελαχιστοποιείται το βάρος τους, να αντέχουν στις πλέον διαβρωτικές συνθήκες κλπ.

Ο Καθηγητής Μ. Τσέζος, τόνισε το ρόλο της βιοτεχνολογίας ως εργαλείο προόδου στην αντιμετώπιση κρίσιμων περιβαλλοντικών θεμάτων. Η ραγδαία πληθυσμιακή αύξηση στον πλανήτη και η αντίστοιχη συνεχής αύξηση στη ζήτηση ορυκτών πρώτων υλών διαμορφώνουν ένα σημαντικό περιβαλλοντικό αποτύπωμα του κλάδου και  καθιστούν τη διαχείριση του αναγκαία. Ένα μοντέρνος σύμμαχος σε αυτή την προσπάθεια είναι η τεράστια ποικιλία των μικροοργανισμών που η εξελικτική διαδικασία διαμόρφωσε. Η σύγχρονη βιοτεχνολογία έχει οδηγήσει στην ανακάλυψη μικροοργανισμών με ιδιότητες πολύτιμες για την αντιμετώπιση των προβλημάτων της ρύπανσης. Μικροοργανισμοί που «αναπνέουν» και έτσι «καταναλώνουν» ρύπους, όπως θείο, σίδηρο, ακόμη και αρσενικό, ενσωματώνονται ολοένα και ταχύτερα σήμερα στη σύγχρονη αντιρρυπαντική τεχνολογία. Καταλήγοντας, τόνισε τη σημασία της αναδιάρθρωσης του προγράμματος σπουδών της Σχολής ώστε ο αυριανός απόφοιτος να μπορεί να έχει στην φαρέτρα του και τα σύγχρονα εργαλεία της βιοτεχνολογίας.

Τέλος, ο Αν. Καθηγητής Η. Χατζηθεοδωρίδης, αναφέρθηκε στους νέους ορίζοντες στην εξερεύνηση του διαστήματος. Μίλησε για ακραία αλλά βιο-συμβατά περιβάλλοντα άλλων πλανητών, βιόμορφες δομές και τρόπους διατήρησης και αναπαραγωγής μικροοργανισμών. Τόνισε τη σημασία της ανάπτυξης σύγχρονης τεχνολογίας για τη μελέτη κομητών και  μετεώρων/μετεωριτών, μιας που η πληροφορία που φτάνει σε μας για τη σύσταση των σωμάτων του διαστήματος μέσω αυτών είναι πολύτιμη, και εξαιρετικά πιο φθηνή.  Μίλησε, επίσης, για δύο κομβικής σημασίας θέματα που αφορούν στις απόπειρες του ανθρώπου να ταξιδέψει (ή και να ζήσει) έξω από τη γη: για την εξαγωγή νερού από παγωμένα εδάφη (permafrost) και για τις κατασκευές σε ακραία περιβάλλοντα.

Από τις πιο ωραίες στιγμές της βραδιάς, ήταν και η παρουσίαση του HEXAGONO, μιας ομάδας μεταπτυχιακών και προπτυχιακών φοιτητών της Σχολής, με ερευνητικές δραστηριότητες σχετικές με την αστροβιολογία, την αρχιτεκτονική του διαστήματος και τις πλανητικές αποστολές, που εργάζεται υπό την καθοδήγηση του κ. Χατζηθεοδωρίδη.

Ζούμε σε ένα ραγδαία μεταβαλλόμενο κόσμο, με τεχνολογικές δυνατότητες χωρίς προηγούμενο. Το μεγάλο (και ανοιχτό) στοίχημα είναι οι δυνατότητες αυτές να χρησιμοποιηθούν για το καλό της ανθρωπότητας κι όχι, όπως συχνά συμβαίνει, με τρόπο που να πολλαπλασιάζει φαινόμενα κοινωνικής κρίσης και παρακμής.  Για το σκοπό αυτό η Σχολή «γυμνάζει» τους αυριανούς απόφοιτούς της ώστε όχι απλά να μπορούν να παρακολουθούν τις τελευταίες τεχνολογικές εξελίξεις αλλά να μπορούν να διαδραματίσουν πρωταγωνιστικό ρόλο στη γένεσή τους, με πλήρη συνείδηση, παράλληλα, του κοινωνικού τους ρόλου και της ευθύνης που απορρέει από αυτόν.