Του Δρ. Νικολάου Αρβανιτίδη, Οικονομικός Γεωλόγος
Μετά από δεκαετίες στην πολιτική αφάνεια και την κοινωνική αμφισβήτηση οι ορυκτές πρώτες ύλες (ΟΠΥ) επιστρέφουν για τα καλά στο παραγωγικό προσκήνιο και στην κορυφή της αναπτυξιακής ατζέντας της Ευρώπης. Μετά από την ανακοίνωση της Πρωτοβουλίας για τις Πρώτες Ύλες (Raw Materials Initiative) 2008 (Σχ.1), και μια σειρά άλλων σχετικών στρατηγικών και δράσεων, όπως είναι η θεσμοθέτηση της λίστας των κρίσιμων ΟΠΥ (ΚΟΠΥ), ή αυτή των στρατηγικών και κρίσιμων ΟΠΥ (ΣΚΟΠΥ) που ισχύει σήμερα, ήρθε το 2023 ο Κανονισμός για τις ΣΚΟΠΥ που με ταχύτατες διαδικασίες έτυχε με σχεδόν απόλυτη πλειοψηφία της τριμερούς έγκρισης από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, με μόλις πρόσφατα την κοινοβουλευτική απόφαση νομοθετικής ρύθμισης του.
Και είναι ίσως αναμενόμενο και κάπως κατανοητό να υπάρχουν διαφορετικές αναλύσεις, προσεγγίσεις και απόψεις για το περιεχόμενο και την προοπτική εφαρμογής του Κανονισμού, κυρίως σε προσωπικό, αλλά ακόμη και σε πολιτικό, συντεχνιακό» ή και κλαδικό επίπεδο.
Αυτό βέβαια που προέχει αυτή την στιγμή είναι, τόσο η γεωεπιστημονική όσο και η εξορυκτική κοινότητα, αλλά και τα κράτη μέλη, να αξιοποιήσουν το θετικό μομέντουμ, και με εποικοδομητικό και ρεαλιστικό τρόπο να σταθούν δυναμικοί αρωγοί και ενεργοί συντελεστές, συμβάλλοντας έτσι στην όσο το δυνατόν αποτελεσματικότερη υλοποίηση/επίτευξη των στόχων του Κανονισμού. Άλλωστε η ευρωπαϊκή βιομηχανία, συμπεριλαμβανομένης της μεταλλευτικής , με την Ευρωπαϊκή Βιομηχανική Συμφωνία της Αμβέρσας αναγνώρισε την ανάγκη της ΕΕ να καταστεί αυτόνομη σε ΟΠΥ (Σχ. 1). Βασικό ζητούμενο είναι, οι βιώσιμες λύσεις που μπορεί να προκύψουν, στην βάση παραγωγικής αξιοποίησης των δεδομένων πλέον ευρωπαϊκών κοιτασμάτων, να συμβάλλουν στην καθιέρωση της πράσινης ενέργειας και την πραγματοποίηση της κλιματικής ουδετερότητας (Σχ. 2).
Στην κατεύθυνση αυτή η ΕΕ έχει ήδη σε εξέλιξη την σύσταση Ευρωπαϊκού Συμβουλίου ΣΚΟΠΥ, αλλά και υποομάδων που αναφέρονται ξεχωριστά σε όλα τα στάδια της σχετικής αξιακής αλυσίδας (π.χ., κοιτασματολογική έρευνα, εξόρυξη, επεξεργασία..), και άλλες σχετικές προκλήσεις (π.χ., ανακύκλωση, υποκατάσταση), που με βασικό εργαλείο τα αποκαλούμενα Στρατηγικά Έργα θα στηρίξουν οικονομικά και διαχειριστικά την πρακτική εφαρμογή του Κανονισμού μέσα από κυρίως, προγραμματικές παρεμβάσεις για την ανάπτυξη καινοτόμων τεχνολογιών και σχετικές βιομηχανικές δράσεις με έμφαση στις στρατηγικές ΟΠΥ (όπως για παράδειγμα οι ελληνικού ενδιαφέροντος, αλουμίνιο, νικέλιο, χαλκός, κοβάλτιο, μαγνήσιο, μαγγάνιο, σπάνιες γαίες, γάλλιο, γερμάνιο). Αυτή την περίοδο δρομολογείται ο σχεδιασμός σχετικά με προκήρυξη των στρατηγικών έργων με την θεματολογία να καλύπτει, μεταξύ άλλων, αντικείμενα εξόρυξης, επεξεργασίας (εμπλουτισμός, μεταλλουργία), ανακύκλωσης και υποκατάστασης, που κατά κάποιο τρόπο αναφέρονται στην δυναμική επίτευξη των στόχων του Κανονισμού (https://single-market-economy.ec.europa.eu/sectors/raw-materials/areas-specific-interest/critical-raw-materials/strategic-projects-under-crma/application-form_en).
Παρά όμως το γεγονός ότι η κοιτασματολογική έρευνα (Mineral Exploration) αποτελεί το αρχικό στάδιο της αλυσίδας αξίας ΟΠΥ (Σχ. 3) και την βασική προϋπόθεση για τον εντοπισμό και την δυνητική εξόρυξη τυχόν εκμεταλλεύσιμων αποθεμάτων, δεν φαίνεται να εντάσσεται και να υποστηρίζεται οικονομικά στην βάση χρηματοδότησης που θα τύχουν τα Στρατηγικά Έργα (Σχ. 4).
Σύμφωνα με σχετική απόφαση, στο πλαίσιο του σχεδίου εφαρμογής του Κανονισμού, το στάδιο της κοιτασματολογικής έρευνας βρίσκεται στην διακριτική ευχέρεια των κρατών μελών στα οποία συστήνεται η προώθηση και υλοποίηση εθνικών έργων που θα εκπονηθούν και χρηματοδοτηθούν από ίδιους πόρους (Σχ. 4).
Αυτό εγκυμονεί κάποιους κινδύνους ως προς το αποτέλεσμα αφού οι Εθνικές Γεωλογικές Υπηρεσίες, που κατά κύριο λόγο είναι αρμόδιες, προσεγγίζουν και παρέχουν δεδομένα οικονομικής γεωλογίας που αντιστοιχούν στο αρχικό/στρατηγικό στάδιο κοιτασματολογικής έρευνας. Σε σχέση με αυτό και λαμβάνοντας υπόψη ότι ο Κανονισμός προβλέπει ότι μέχρι το 2030 το 10% θα προέρχεται από την εξόρυξη ευρωπαϊκών κοιτασμάτων, οι τεχνολογικές προκλήσεις που προκύπτουν είναι πολλές, μεγάλες και διαφορετικές σε ότι αφορά στην κοιτασματολογική έρευνα σε μεγάλα βάθη ιστορικών μεταλλευτικών περιοχών (brownfields), και σε αυτή που αφορά σε πράσινες περιοχές (greenfields). Απαιτείται λοιπόν η εφαρμογή καινοτόμων και βιώσιμων προσεγγίσεων, χρησιμοποιώντας πρωτοποριακές τεχνολογίες κοιτασματολογικής έρευνας, βελτιώνοντας με αυτόν τον τρόπο την οικονομική απόδοση και λαμβάνοντας πληροφορίες που δεν θα μπορούσαν να ληφθούν με συμβατικές μεθόδους.
Από οικονομικής πλευράς, η αύξηση του βαθμού αυτάρκειας από 2-3% σε 10% το 2030 σημαίνει αύξηση 300-400% της ενδοευρωπαϊκής παραγωγής σε 7 χρόνια, θα απαιτήσει τεράστιες προσπάθειες και αύξηση των επενδύσεων στην κοιτασματολογική έρευνα σε τουλάχιστον ισοδύναμο βαθμό για να κατορθώσουμε απλά να πλησιάσουμε τον 10% προβλεπόμενο στόχο αυτάρκειας. Συμβαίνει έτσι τα προχωρημένα στάδια που οδηγούν στην ολοκλήρωση της κοιτασματολογικής έρευνας (π.χ., γεωφυσικές μέθοδοι διασκόπησης μεγάλου βάθους, σύνθετη τρισδιάστατη μοντελοποίηση και σχετική ερμηνεία, ερευνητικές γεωτρήσεις) να υλοποιούνται από ιδιωτικές εταιρείες (mineral exploration companies), αλλά και τις ίδιες τις μεταλλευτικές επιχειρήσεις. Συνεπώς υπάρχει η διάσταση της αγοράς αλλά και βιομηχανικό ενδιαφέρον, και άρα είναι απαραίτητο και η κοιτασματολογική έρευνα να αποτελέσει χρηματοδοτούμενο αντικείμενο Στρατηγικών Έργων.
Και βέβαια σε σχέση με όλα τα παραπάνω το ερώτημα που προκύπτει, λαμβάνοντας υπόψη και τις απότομα μεταβαλλόμενες και εναλλασσόμενες εξελίξεις, είναι, αν τελικά το 2030 θα μπορέσει είναι σημείο καμπής για μια πιο πράσινη οικονομία, όταν μάλιστα παρατηρείται και καταγράφεται ότι,
- Η αυξανόμενη ζήτηση των ΟΠΥ γίνεται ιδιαίτερα επιτακτική αν σκεφτεί κανείς ότι πολλοί από τους στόχους της Πράσινης Συμφωνίας πρέπει να αντιμετωπιστούν και να επιτευχθούν έως το 2030, π.χ. μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 55%.
- Η ΕΕ εκτιμά ότι η διείσδυση των ηλεκτρικών αυτοκινήτων ανέρχεται σε 7-8 εκ ετησίως. Αυτό σημαίνει ότι μέχρι το 2030 θα χρειαστούμε μεγάλες ποσότητες μαγγανίου, λιθίου, κοβαλτίου, γραφίτη, σπάνιων γαιών, νικελίου και χαλκού, εάν οι κατασκευαστές αυτοκινήτων θέλουν να πετύχουν τους πολύ φιλόδοξους στόχους παραγωγής που έχουν.
- Η ζήτηση λιθίου και γραφίτη έχουν αυξηθεί πολύ έντονα το τελευταίο διάστημα και αναμένεται να ανέβει υψηλότερα, καθώς τα προβλεπόμενα εργοστάσια μπαταριών ξεκινούν την παραγωγή τους μέσα στους επόμενους 12 έως 36 μήνες.
- Μέχρι το 2030, η ζήτηση για γραφίτη αναμένεται να φτάσει τα 4 εκ τόνους τον χρόνο, με το 75% να πηγαίνει στις ανόδους των μπαταριών λιθίου. Εκτιμάται ένα έλλειμμα 780.000 τόνων περίπου τον χρόνο έως το 2030. Το μεγαλύτερο μέρος του γραφίτη προέρχεται από την Κίνα.
Γιατί στην πραγματικότητα, το 2030 απέχει μόλις επτά χρόνια, την στιγμή μάλιστα που χρειάζεται σήμερα περισσότερος χρόνος που για να τεθεί σε παραγωγή ένα νέο μεταλλείο. Συνεπώς το κεντρικό ερώτημα που προκύπτει είναι από πού θα προέλθουν όλες αυτές οι ΣΚΟΠΥ μπαταριών και μαγνητών που χρειάζονται; Κανονισμός και Στρατηγικά Έργα, με την εφαρμογή τους, είναι εδώ για να δώσουν τις λύσεις που μπορούν και πρέπει να δώσουν.
