Της Kυριακής Τσίχλα
Υποψήφια διδάκτωρ, Σχολή Μεταλλειολόγων Μηχανικών και Μεταλλουργών Μηχανικών,
Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, functions coordinator, Σύνδεσμος Μεταλλευτικών Επιχειρήσεων
Industry 4.0 είναι η στρατηγική που διαμορφώθηκε από τη γερμανική κυβέρνηση το 2013, και περιγράφεται ως 4η Βιομηχανική Επανάσταση. Μετά την ατμομηχανή , η επανάσταση συνίσταται στην υλοποίηση του “internet of things” του «Διαδικτύου δηλαδή των πραγμάτων ανθρώπων και υπηρεσιών» όπου ολόκληρη η παραγωγική διαδικασία περιλαμβάνεται σε δίκτυα που βασίζονται στο διαδίκτυο και μετατρέπουν τα συνηθισμένα εργοστάσια σε «έξυπνα εργοστάσια».
Ορισμένα ορυχεία έχουν λάβει σημαντικά βήματα προς το ψηφιακό ορυχείο του μέλλοντος. Σταδιακά η εξορυκτική βιομηχανία πλησιάζει τα οράματα της Industry 4.0 και τα πλήρως αυτοματοποιημένα ορυχεία, καθώς και τεχνολογικά πιο εξελιγμένες εγκαταστάσεις επεξεργασίας μεταλλευμάτων. Ο σύγχρονος μεταλλωρύχος λειτουργεί μέσω αλληλεπίδρασης από απόσταση με φορείς, εμπειρογνώμονες, προμηθευτές και πελάτες σε ομάδες με πολλές ικανότητες. Ο έλεγχος της παραγωγής θα μπορούσε να γίνει ακόμη και σε ένα «ψηφιακό δίδυμο», μακριά από το εργοστάσιο. Με λίγα λόγια, το Mining 4.0 προβλέπει έναν ενισχυμένο μεταλλωρύχο με αισθήσεις και μνήμη που επεκτείνεται μέσω της τεχνολογίας. Αυτή η τεχνολογία εκμεταλλεύεται και υποστηρίζει τις ανθρώπινες δεξιότητες και αυξάνει την ευαισθητοποίηση της κατάστασης μέσω αισθητήρων ενσωματωμένων στα ρούχα του χειριστή , διατηρώντας παράλληλα μια αδιάκοπη επιχειρησιακή επαγρύπνηση. Αυτό θα μπορούσε να είναι απαραίτητο σε δύσκολα περιβάλλοντα για τη διαχείριση των επιπτώσεων της θερμότητας και των μακρών βαρδιών.
Οι Romero &Al σχημάτισαν μια τυπολογία του μελλοντικού φορέα Industry 4.0 :Operator 4.0 Αυτή η τυπολογία χτίστηκε σε 8 στερεότυπα που μπορούν να θεωρηθούν ως ο πυρήνας της νέας τεχνολογίας. Τα στερεότυπα αυτά έχουν τροποποιηθεί ώστε να προσομοιάζουν στο μελλοντικό μεταλλωρύχο, το Miner 4.0 και παρουσιάζουν τις εξής ιδιότητες, βάσει της τεχνολογίας που χρησιμοποιούν και είναι τα εξής:
- Ο υπερ-ανθεκτικός μεταλλωρύχος χρησιμοποιεί βιομηχανική υποστήριξη για αυξημένη κίνηση των άκρων και αυξημένη αντοχή
- Ο ενισχυμένος μεταλλωρύχος χρησιμοποιεί την επαυξημένη πραγματικότητα (AR) για την ενσωμάτωση πληροφοριών από τον ψηφιακό στο φυσικό κόσμο
- Ο εξυπνότερος μεταλλωρύχος Χρησιμοποιεί έξυπνους προσωπικούς βοηθούς για διασύνδεση με μηχανές, υπολογιστές, βάσεις δεδομένων και άλλα πληροφοριακά συστήματα. Επί του παρόντος,(πχ τα συστήματα ετικετών RFID (ταυτοποίηση μέσω ραδιοσυχνοτήτων)χρησιμοποιούνται μαζί με μια εφαρμογή smartphone για την ταχεία και εύκολη αναφορά αναξιόπιστου εξοπλισμού).
- Ο συνεργατικός μεταλλωρύχος, χρησιμοποιεί συνεργάσιμα ρομπότ για την εκτέλεση επαναλαμβανόμενων και επίπονων εργασιών. Στην εξόρυξη υπάρχουν ημιαυτόνομες μηχανές, όπως φορτωτές, όπου ο χειριστής “διδάσκει” το μηχάνημα μια διαδρομή – την οποία ακολουθεί αυτόματα – ενώ ο χειριστής τον ελέγχει εξ αποστάσεως κατά τη διάρκεια της πραγματικής φόρτωσης. Εδώ, το μηχάνημα αναλαμβάνει το επαναλαμβανόμενο και επίπονο έργο της οδήγησης προς και από το σωρό του μεταλλεύματος
- Ο εικονικός μεταλλωρύχος χρησιμοποιεί την εικονική πραγματικότητα (VR) για την προσομοίωση και την εκπαίδευση επικίνδυνων καταστάσεων πραγματικής ζωής (εκπαίδευση για σενάρια υψηλού κινδύνου, όπως πυρκαγιές) και προσομοίωση νέου εξοπλισμού (πώς θα ενταχθεί στην παραγωγή η νέα μηχανή και πώς θα ενσωματωθεί σε αυτή, χωρίς λάθη και απώλειες)
- Ο κοινωνικός μεταλλωρύχος χρησιμοποιεί υπηρεσίες κοινωνικών δικτύων επιχειρήσεων για αλληλεπίδραση μεταξύ φορέων εκμετάλλευσης και μεταξύ φορέων εκμετάλλευσης και του Διαδικτύου των πραγμάτων. Η εισαγωγή των υπόγειων Wi-Fi και 5G έχει καταστήσει αυτό δυνατό. Ενώ τα περισσότερα ορυχεία δεν διαθέτουν ειδικά κοινωνικά δίκτυα επιχειρήσεων, η πρόσβαση στο Ίντερνετ στα ορυχεία σημαίνει επίσης πρόσβαση σε κοινωνικά μέσα. Ήδη υπάρχουν μεταλλεία όπου η υλοποίηση του Wi-Fi που περιλαμβάνει το ορυχείο σημαίνει ότι οι υπόγειοι χειριστές χρησιμοποιούν ομαδικές συζητήσεις για την ανταλλαγή πληροφοριών
- Ο αναλυτικός μεταλλωρύχος χρησιμοποιεί μεγάλες αναλύσεις δεδομένων για να ανακαλύψει χρήσιμες πληροφορίες και να προβλέψει σχετικά γεγονότα. Η ταξινόμηση αυτή δείχνει ορισμένες τεχνικές δυνατότητες. Όλα θα επηρεάσουν την ανθρώπινη εργασία – κάποια θετικά και κάποια αρνητικά. Αλλά αυτή η εξέλιξη δεν αφορά στη δημιουργία νέων ειδών θέσεων εργασίας. Αντίθετα, πρόκειται για μια εξέλιξη που σημαίνει ότι οι περισσότερες τρέχουσες θέσεις εργασίας θα επηρεαστούν από αυτά τα χαρακτηριστικά και τις εξελίξεις. Οι μεταλλωρύχοι δεν θα εξαφανιστούν, αλλά θα είναι διαφορετικοί στο μέλλον. Έχουμε επιλέξει να τους ονομάσουμε Miner 4.0
- Ο υγιής μεταλλωρύχος χρησιμοποιεί φορητούς αισθητήρες για την παρακολούθηση των μετρήσεων που σχετίζονται με την υγεία καθώς και τη θέση για GPS. Aυτές οι εξελίξεις έχουν λάβει ήδη χώρα στον κλάδο σε κάποιο βαθμό. Για παράδειγμα υπάρχουν σε χρήση προηγμένα συστήματα εντοπισμού θέσης και έχουν υπάρξει σχέδια για την εφαρμογή αισθητήρων για την παρακολούθηση της υγείας των μεταλλωρύχων
Η ταξινόμηση αυτή δείχνει ορισμένες τεχνικές ιδιότητες. Όλα θα επηρεάσουν την ανθρώπινη εργασία, κάποια θετικά και άλλα αρνητικά. Αλλά αυτή η εξέλιξη δεν αφορά στη δημιουργία νέων ειδών θέσεων εργασίας. Αντίθετα πρόκειται για μία εξέλιξη που σημαίνει ότι περισσότερες τρέχουσες θέσεις εργασίας θα επηρεαστούν από αυτά τα χαρακτηριστικά και τις εξελίξεις. Οι μεταλλωρύχοι δεν θα εξαφανιστούν , αλλά θα είναι διαφορετικοί στο μέλλον, με διαφορετικά χαρακτηριστικά και ιδιότητες.
Miner 4.0 – Ζωή εργασίας σε ψηφιακό ορυχείο
Το Μining 4.0, όχι μόνο θα αλλάξει το τεχνολογικό τοπίο των ορυχείων και των οργανισμών αλλά θα φέρει και μετασχηματισμό της γνώσης. Εδώ οι δεξιότητες και η γνώση μετατρέπονται από σωματικές και σιωπηλές σε αφηρημένες και θεωρητικές. Αυτό που ήταν νωρίτερα η εσωτερική πρακτική γνώση του εργάτη, διαμορφώνεται σε θεωρητικές γνώσεις, ψηφιοποιείται και μεταδίδεται προς επεξεργασία σε υπολογιστές και smart phones. Σε ένα βέλτιστο σενάριο, το Μining 4.0 μετατρέπει τις επιχειρήσεις εξόρυξης σε οργανισμούς μάθησης που απαιτούν συνεχή εξέλιξη, εκπαίδευση, ανάπτυξη και εκμάθηση στο χώρο εργασίας. Οι Kern και Schumann το έθεσαν ως ένα μετασχηματισμό των προσόντων από επαγγελματικά σε τεχνικά. Οι νέες απαιτήσεις για ομαδική εργασία, υπευθυνότητα και ολοκληρωμένη κατανόηση της ροής παραγωγής, μπορούν να θεωρηθούν ως επεξεργασία ανεξάρτητων προσόντων.
Σε αυτή τη μετάβαση, υπάρχει επίσης ένα αρνητικό δυναμικό. Όταν μια χειρωνακτική εργασία είναι αυτοματοποιημένη οι πρώην χειριστές γίνονται οι χειριστές του νέου συστήματος. Αυτοί οι χειριστές μπορεί να έχουν καλές επιδόσεις στο σύστημα επειδή, έχοντας εργαστεί προηγουμένως με αυτό, έχουν μια θεμελιώδη κατανόηση της τεχνολογίας που ελέγχουν. Αντιθέτως, η επόμενη γενιά φορέων μπορεί να μην έχει αυτή την κατανόηση. Αυτό θέτει επίσης το ερώτημα πώς οι πρακτικές δεξιότητες ενός μεταλλωρύχου μπορούν να μεταφερθούν στον προγραμματιστή του έξυπνου συστήματος εξόρυξης. Πολλοί χειριστές μηχανών μπορούν να διακρίνουν εάν υπάρχει πρόβλημα συντήρησης ή αισθάνονται πιο αποτελεσματική μέθοδο λειτουργίας για την αύξηση της παραγωγικότητας που ένας προγραμματιστής δεν γνωρίζει.
Ενώ οι εργαζόμενοι μπορούν να αναβαθμίσουν τις ικανότητές τους, αφού ζητούνται περισσότερα θεωρητικά, ολοκληρωμένα και επικοινωνιακά καθήκοντα, ενδέχεται να υπάρξει και τελετουργία που χαρακτηρίζεται από τον κατακερματισμό των γνώσεων των τεχνών και των εργασιών. Αυτό συνεπάγεται επίσης την πιθανή πόλωση: υπάρχουν τμήματα του εργατικού δυναμικού που είναι αναβαθμισμένα, ενώ κάποια άλλα που δεν μπορούν να ακολουθήσουν τους ρυθμούς των εξελίξεων, παραμένουν στάσιμα ή σιγά σιγά τίθενται εκτός. Αυτό δημιουργεί δύο κατηγορίες εργαζομένων τους “νικητές και τους ηττημένους της υψηλής τεχνολογίας” ή ακόμη και τις ομάδες των εργαζομένων δύο ταχυτήτων «Α» και «Β».
Τα προσόντα, η ταυτότητα και το φύλο θα επαναπροσεγγιστούν και αναδομηθούν, όταν εφαρμοστούν η νέα τεχνολογία και το μεταβαλλόμενο πλαίσιο. Πολλά από τα καθήκοντα εργασίας που εκτελούσαν προηγουμένως οι ομάδες, μπορούν να πραγματοποιηθούν από μοναχικούς εργαζόμενους εξοπλισμένους με διαφορετικούς τύπους εξοπλισμού για ψηφιακή βοήθεια. Δημιουργούνται νέοι τύποι πολυλειτουργικών ομάδων, οι κύριες εργασίες των οποίων πραγματοποιούνται σε κεντρικούς χώρους ελέγχου. Η ομαδική εργασία δεν εξαφανίζεται εντελώς, αλλά παίρνει νέες μορφές. Οι εργασίες εξόρυξης παραδοσιακά θεωρούνται ως σωματικά απαιτητικές, απαιτώντας έναν ορισμένο τύπο εργαζομένου: έναν γενναίο και ισχυρό άνθρωπο. Το νέο πλαίσιο θα απαιτήσει γνώσεις και δεξιότητες που είναι πιο αφηρημένες και θεωρητικές.
Αρνητικές επιπτώσεις στο χώρο εργασίας
Στα αρνητικά σενάρια της υιοθέτησης των νέων δεδομένων εργασίας στον εξορυκτικό κλάδο, περιλαμβάνονται: οι υψηλότερες απαιτήσεις διαθεσιμότητας, το σβήσιμο ορίων μεταξύ επαγγελματικής και ιδιωτικής ζωής, η αυξημένη ικανότητα ελέγχου και παρακολούθησης του ατόμου, μπορεί να φέρει άγχος και πίεση εργασίας.
Επίσης θα υπάρξει μειωμένη ανάγκη για παραδοσιακή εργασία και κατ’ επέκταση διάβρωση ενδο-εταιρικών σχέσεων και σχέσεων με σωματεία, απομόνωση.
Σε επίπεδο σχέσεων με την τοπική κοινωνία, θα υπάρξουν προβλήματα λόγω αδυναμίας οικονομικής τροφοδότησής τους, σε περιπτώσεις τηλεχειριζόμενων ορυχείων, γεγονός που θα κάνει το θέμα της κοινωνικής άδειας ακόμη συνθετότερο.
Η απώλεια της ταυτότητας και των συμβολικών πτυχών της εργασίας, όπως η άποψη του μεταλλωρύχου ως ισχυρού και γενναίου ανθρώπου, μπορεί να είναι επώδυνη. Η διαχείριση επίσης των νέων δομών, των νέων δεδομένων όπως και η δημιουργία ετερογενούς κουλτούρας, πιθανότατα θα δυσχεράνει το κλίμα εργασίας.
Η σύγκρουση, μεταξύ της οπτικής της εξόρυξης ως σωματικής απαιτητικότητας και της τεχνολογίας που μετατρέπει το έργο σχεδόν σε εργασία γραφείου, μπορεί να δημιουργήσει «αποκατάσταση δυνάμεων».
Επιπλέον, το εργατικό συλλογικό σώμα χτίζεται και υποστηρίζεται από την ταυτοποίηση και από τους κανόνες της ομοιότητας μεταξύ των εργαζομένων. Η νέα τεχνολογία που απειλεί να διαταράξει αυτό μπορεί να είναι αμφιλεγόμενη.
Στα αισιόδοξα οράματα του Ορυχείου 4.0
Τα «έξυπνα συστήματα», ο αυτοματισμός και ο τηλεχειρισμός θα αναλάβουν επικίνδυνες και συνήθεις εργασίες έτσι ώστε οι φορείς εκμετάλλευσης να επικεντρωθούν στην εκμάθηση, τη δημιουργία και την αποτίμηση των εργασιών σε ένα ασφαλές περιβάλλον.
Ακόμα κι αν η μεταλλευτική βιομηχανία δεν επιτύχει αυτό το θετικό όραμα, θα υπάρξουν νέοι τύποι ορυχείων και νέοι τύποι εργασιακών περιβαλλόντων. Έτσι, θα υπάρξουν και νέα είδη περιβαλλοντικών προβλημάτων εργασίας. Για παράδειγμα, με το τηλεχειριστήριο, οι χειριστές μπορούν να έχουν την ελευθερία να αποφασίζουν πού πρέπει να εργαστούν. Από την άλλη πλευρά, η ελευθερία μπορεί επίσης να σημαίνει υψηλότερες απαιτήσεις διαθεσιμότητας, ίσως 24 ώρες την ημέρα, 7 ημέρες την εβδομάδα, 365 ημέρες το χρόνο.
Στα θετικά της επίδρασης του Mining 4.0 μπορούν να περιληφθούν:
- Η αλλαγή και βελτίωση των εργαζομένων και όχι αντικατάστασή τους
- Η πιθανή συνεργασία βιομηχανιών
- Οι εργαζόμενοι και οι εργολάβοι μπορούν να βρίσκονται σε όλο τον κόσμο, αλλά μπορούν να δραστηριοποιούνται στους ίδιους φυσικούς ή εικονικούς χώρους εργασίας-Ρευστοποημένη απασχόληση
- Η μείωση κόστους σε εταιρείες που είχαν μεγάλα ασφάλιστρα λόγω έλλειψης προσωπικού και γηράσκοντος δυναμικού
- Η απομάκρυνση προσωπικού από επικίνδυνα περιβάλλοντα
- Η μείωση του εταιρικού λειτουργικού κόστους
- Η αύξηση της αποδοτικότητας και παραγωγικότητας σε απομακρυσμένες περιοχές
- Η ασφαλέστερη και σταθερότερη παραγωγή
- Οι ασφαλέστερες και πιο προστατευμένες συνθήκες
- Η δυνατότητα πρόσβασης σε μεγάλο όγκο πληροφορίας για την παραγωγή (data mining)
- Τα νέα μέτωπα αλληλεπίδρασης ανθρώπου-μηχανής και οι φυσικο-ψηφιακοί κόσμοι συναντιούνται με στόχο την αύξηση, τον εμπλουτισμό και την ενίσχυση της ανθρώπινης απόδοσης
- Η ελκυστικότερη εικόνα της εργασίας, ειδικά για επαγγέλματα και θέσεις που είχαν εγκαταλειφθεί ή εκλείψει
- Η ποιοτική διαφοροποίηση του ανθρώπινου δυναμικού και επανακαθορισμός δεξιοτήτων (re-skilling)
- Η ενίσχυση της απασχόλησης σε θέσεις υψηλών δεξιοτήτων και μείωση σε θέσεις μεσαίων και χαμηλών δεξιοτήτων
Αξίζει να σημειωθεί ότι εκτιμάται ότι η χρήση έξυπνων αισθητήρων θα μπορούσε να δημιουργήσει αξία 34 δισεκατομμυρίων δολαρίων για τη βιομηχανία εξόρυξης, διευκολύνοντας την πρόβλεψη συντήρησης, βελτιώνοντας την αξιοποίηση του εξοπλισμού, μειώνοντας τις διακοπές λειτουργίας και τις αποτυχίες του εξοπλισμού και μειώνοντας τη συχνότητα των συμβάντων υγείας και ασφάλειας. Η ψηφιοποίηση χάρη στη βελτίωση της υγείας και ασφάλειας, θα μπορούσε να εξοικονομήσει περίπου 1.000 ζωές και να αποφύγει 44.000 τραυματισμούς.
Προϋποθέσεις ύπαρξης ενός ασφαλούς mining 4.0
Aπαραίτητη προϋπόθεση σε μια ασφαλή μετάβαση, αποτελεί η ανθρωποκεντρική οργάνωση νέων δομών εργασίας. Οποιαδήποτε μείωση δυναμικού πρέπει να γίνεται με διαφάνεια και συνεργασία. Η οικονομική κατώτατη γραμμή πρέπει να σταθμιστεί από κοινωνικούς παράγοντες ,ώστε να συμβαδίζει με το διεθνή ανταγωνισμό.
Είναι, επίσης, κρίσιμο και απολύτως ζωτικής σημασίας να γίνεται συνεχής επανεκπαίδευση προσωπικού και βελτίωση προσόντων του, με απόλυτη συμπερίληψη όλου το προσωπικού στη διαδικασία ανάπτυξης νέων ικανοτήτων.
Ως προς την επιχειρησιακή οργάνωση, θα πρέπει η αναδόμηση να βασιστεί στην κοινωνικοτεχνία, ώστε να δημιουργηθούν ισορροπημένα, βιώσιμα και ανθρωποκεντρικά συστήματα παραγωγής. Δηλαδή να υπάρχει προσεκτική αντιμετώπιση των θεμάτων ακεραιότητας και ιδιωτικότητας ζωής, να γίνεται ενσωμάτωση όλων των αλλαγών σε πλαίσιο κοινωνικής ευθύνης.
Τέλος, αξίζει να ειπωθεί ότι πιο βαρύνουσας σημασίας είναι ο τρόπος αντιμετώπισης της νέας αυτής επανάστασης και όχι η κριτική αυτής καθαυτής. Εξάλλου, η καινοτομία δεν είναι απαραίτητο να συνδέεται πάντα με την τεχνολογία .Μπορεί να είναι μια διαφορετική ματιά σε γνωστές διεργασίες αλλά και συνδυασμός πολλών ετερογενών στοιχείων σε μια ενιαία μορφή.
Από την παρουσίαση στο 2ο Πανελλήνιο συνέδριο Υγείας και Ασφάλειας Εργασίας του ΕΛΙΝΥΑΕ, 19 Νοεμβρίου 2019, «Με το βλέμμα στο μέλλον», Μέγαρο Μουσικής Αθηνών
